Trên miền cao sương khói Hoàng Su Phì, nơi hiện hữu những cây trà cổ thụ sừng sững vươn mình giữa đại ngàn, người bản địa đã từ lâu quen với hình ảnh một người đàn ông ngoại quốc lặng lẽ đeo ba lô, cưỡi xe máy, băng qua những cung đường hiểm trở để khám phá và nghiên cứu về cây trà shan cổ thụ.

Hễ nghe ở đâu có cây trà to, có vùng trà cổ thụ sâu trong rừng, ông lại cất công theo chân người bản địa tìm đến, hái lá trà để sản xuất thử nghiệm.

Tình yêu vô điều kiện dành cho di sản trà shan cổ thụ, vốn chưa được thế giới hiểu đúng, chính là động lực thôi thúc ông. Qua những phẩm trà dày công nghiên cứu và sáng tạo, ông muốn khẳng định rằng Việt Nam đang sở hữu những rừng trà cổ thụ quý hiếm hàng đầu, đồng thời góp phần nâng vị thế trà Việt trên bản đồ quốc tế.

Người đàn ông ấy là Từ Quốc An, 68 tuổi, đến từ Đài Loan (Trung Quốc) và là nhà sáng lập thương hiệu trà Hà An.

Năm 2006, một đoàn công tác của tỉnh Thái Nguyên đã sang Đài Loan để tìm hiểu mô hình làm trà. Khi đó, ông Từ Quốc An, công tác tại Văn phòng Kinh tế - Văn hoá Việt Nam tại Đài Bắc, là người hỗ trợ sắp xếp cho đoàn. Cũng thời điểm ấy, sợi dây kết nối đầu tiên giữa ông và cây trà Việt bắt đầu nhen nhóm. Một năm sau, ông nhận lời mời sang Việt Nam khảo sát, hỗ trợ các nông hộ sản xuất trà tại Thái Nguyên.

Đến năm 2010, cơ duyên đến khi ông Từ Quốc An được chính quyền Hà Giang đương nhiệm mời đến khảo sát vùng trà shan cổ thụ Hoàng Su Phì.

Khi được chạm mặt những cây trà cổ thụ hàng trăm năm tuổi mọc giữa rừng sâu, hoang dại và gần như chưa từng được khai thác - ông lặng đi.

Với ông, những rừng trà này thực sự là một kho tàng ngủ quên. Cây trà phát triển tự nhiên, không hóa chất phân bón, không tưới nước, không có bàn tay chăm sóc của con người, chỉ có sương gió của đất trời và thổ nhưỡng núi non truyền đời nuôi dưỡng. Và rồi, ông Từ đưa ra quyết định nhanh chóng rằng đây chính là nơi mình sẽ gắn bó suốt quãng đời còn lại.

Lúc đó, ông Từ vẫn còn duy trì xưởng sản xuất ở Thái Nguyên. Trà sau khi hái ở Hà Giang được chuyển cấp tốc về xưởng. Tại đây, ông dựa vào kinh nghiệm từng làm trà ở Đài Loan để tự mày mò, nghiên cứu với mục đích trước hết là hiểu rõ nguyên liệu, thấu được tính chất của lá trà, rồi mới tính chuyện sản xuất ở quy mô lớn.

Nhớ lại những ngày đầu lên non cao, từ trung tâm xã Túng Sán đến vùng trà, ông phải đi qua hàng chục khe nước, băng qua những cung đường gập ghềnh, hiểm trở nhưng càng đối mặt gian nan, ông càng thêm kiên định theo đuổi con đường mình chọn, bởi một tình yêu với trà shan cổ thụ.

Càng gắn bó, ông càng nghiệm ra nhiều điều kỳ diệu từ lá trà. Ông nhận thấy nếu không nỗ lực, những giá trị tuyệt vời từ thứ nguyên liệu trà cổ thụ ông đang thử nghiệm sẽ vẫn mãi “ở trong bóng tối”.

Từ niềm tin đó, ông quyết định dừng công việc ở xưởng trà Thái Nguyên, mở một công xưởng mới ở Túng Sán, Hoàng Su Phì (2019) để thuận tiện hơn cho việc nghiên cứu và sản xuất. Năm 2020, xưởng trà Hà An hoàn thiện. Ông đã dùng vùng nguyên liệu trà cổ thụ Túng Sán cho việc sản xuất những phẩm trà độc đáo, mang dấu ấn đặc sản Hoàng Su Phì.

Ngày ấy, đường từ thị trấn Vinh Quang vào Túng Sán chưa đầy 20km nhưng để tới nơi, nhanh cũng mất hơn nửa ngày nếu gặp điều kiện thuận lợi, không mưa lũ, sạt lở. Còn nếu không may gặp ngày mưa dầm, chỉ một con dốc đơn giản cũng trở thành bãi lầy trơn trượt, chưa kể những lần sạt lở, đứt gãy, đường không còn là đường, dù chỉ vài cây số nhưng mất cả tuần mới có thể thông xe.

Không nản chí, ông Từ vẫn quyết tâm gắn bó với vùng nguyên liệu, tìm gặp người bản địa, động viên họ lên rừng, thu hái những búp trà từ núi cao Túng Sán chuyển về xưởng trà Hà An ở thôn Tân Tiến 2.

Không còn là người ngoài cuộc, Từ Quốc An trở thành người sống với bản làng, với núi rừng, với những người Cờ Lao, Tày, Dao, H’mông bản địa, với cả cây trà cổ thụ và coi đó là phần không thể thiếu của mình.

“Gia đình tôi đã có đến 6 đời làm trà ở Đài Loan, nhưng ở đó không có shan tuyết cổ thụ mà chỉ là cây trà trồng công nghiệp. Vì vậy, khi ở non cao này, tôi ngày càng thêm trân quý những phút giây gần gũi với trà cổ thụ - một phúc phần mà đất trời ban tặng cho người Hoàng Su Phì, cho Việt Nam”, ông chia sẻ.

Chính từ nhận thức ấy, ông xác định rõ mục tiêu mà mình theo đuổi: Không chỉ tạo ra phẩm trà ngon để bán, mà là giúp mọi người - cả trong và ngoài nước - hiểu đúng giá trị thật sự, cốt lõi của trà cổ thụ Việt.

Dưới góc nhìn của một người thấu hiểu giá trị trà, Từ Quốc An không chỉ dừng lại ở việc trân quý nguyên liệu, mà còn đặt ra câu hỏi lớn hơn: Làm thế nào để những búp trà cổ thụ ấy được chế biến đúng cách, giữ trọn hương vị, phẩm chất và được nhìn nhận xứng đáng trên thị trường quốc tế?

Ông thừa nhận, dù sinh ra ở Miêu Lật (vùng làm trà nổi tiếng ở Đài Loan) trong một gia đình dày dạn kinh nghiệm sản xuất trà Oolong và Đông phương mỹ nhân, nhưng khi bắt tay vào nghiên cứu trà shan cổ thụ Việt, mọi việc bắt đầu lại từ con số 0.

Nhớ lại thời gian đầu, từ năm 2011 đến 2014, không quản ngại gian nan bởi giao thông cách trở, ông liên tục tìm lên các vùng nguyên liệu trà shan cổ thụ nơi rừng xa để hái lá trà và thử nghiệm kỹ càng từng công đoạn.

Từ việc làm héo, vò, sấy, ủ, cho đến những quy trình lên men, sấy hương, bắt hương, ông mong muốn sản phẩm khi hoàn thiện không chỉ đơn thuần để làm thương mại, mà còn là niềm tự hào về đặc sản Hoàng Su Phì. Bởi lẽ, trong đó là đúc kết của học hỏi, nghiên cứu, cải tiến công nghệ, cùng kinh nghiệm học - đối thoại từng ngày với lá trà mà thành.

Ở xưởng trà Hà An, máy móc sản xuất do đích thân ông chọn lựa và vận chuyển từ Đài Loan sang. Khi chế biến trà shan cổ thụ, ông chỉ dùng công nghệ sản xuất trà Đài Loan như một nền tảng, rồi cải biên cho phù hợp với đặc tính trà shan cổ thụ Việt.

Với ông, trà làm ra, không dám nói là ngon, là hoàn hảo, bởi vẫn đang phải tự mình học hỏi thêm nhiều điều từ trà. Duy có điều khiến ông thực sự tự tin là chất lượng tuyệt đối của nguyên liệu: 100% trà sạch, hoàn toàn không hóa chất.

Ông luôn tâm niệm, trà không thể dừng lại ở “ngon vừa đủ”. Mỗi năm, ông đều chủ động cải tiến các kỹ thuật sản xuất, quy trình lên men để ngay cùng một loại trà, phiên bản năm sau phải luôn “hay hơn” năm trước.

Trong suy nghĩ của nhiều người, khi nhắc đến trà là nghĩ đến những sản phẩm hay nền văn hoá trà khác trong khu vực. Và thực tế, tên gọi Việt Nam trong ngành trà vẫn còn nhiều xa lạ.

Vì vậy, Từ Quốc An đã chọn hướng đi riêng: Lấy chính nguyên liệu trà shan cổ thụ quý hiếm của Việt Nam, ứng dụng kỹ thuật, phương tiện, kinh nghiệm sản xuất trà của gia đình để tạo ra những dòng sản phẩm đặc biệt, chưa từng hiện hữu trước đó. Điển hình như Mật ong hồng trà, Đông phương mỹ nhân, Oolong, trà lên men, măng trà…tạo nên nhiều bất ngờ với người thưởng thức.

Những cây trà shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi, mọc dưới những tán rừng, trên sườn núi và sinh trưởng hoàn toàn tự nhiên. Đây chính là yếu tố giúp chè shan tuyết được đánh giá cao về chất lượng, độ an toàn và mang lại giá trị tuyệt vời cho sức khỏe.

Những sản phẩm của Hà An không chỉ là sự kết hợp giữa tình yêu, niềm đam mê, cùng kỹ thuật, kinh nghiệm sản xuất mà còn là minh chứng rõ ràng rằng: Việt Nam đang sở hữu nhiều tiềm năng để có thể tạo ra những sản phẩm đặc sản, đủ dẫn đầu trong ngành trà thế giới – không chỉ về chất lượng, mà còn về bản sắc và giá trị.

Hơn 5 năm qua, ông Từ Quốc An cùng bà con dân tộc địa phương đã tạo ra nhiều phẩm trà từ nguyên liệu cổ thụ mang dấu ấn riêng – vừa giữ được phong vị tinh hoa của núi rừng Hà Giang, vừa đủ đặc biệt để có thể chạm đến khẩu vị của thị trường quốc tế.

Hiện tại, thương hiệu đã mang tới thị trường một số dòng sản phẩm tiêu biểu, mỗi loại là một câu chuyện độc đáo để có thể giới thiệu về những hương vị núi rừng, đất và người nơi non cao Hà Giang.

Điển hình là trà Đông Phương Mỹ Nhân – sự kết tinh từ kỹ thuật gia truyền của ông Từ khi áp dụng vào nguyên liệu shan tuyết cổ thụ. Thức trà này quen ở cốt vị đậm đà với hậu ngọt sâu, nhưng lại lạ ở dải hương đa tầng: Từ hương mật ngọt, hương quả chín thanh dịu, đến hương hoa quý phái, mang lại nhiều bất ngờ với người cảm thụ.

Ở phẩm trà xanh, nguyên liệu từ những cây cổ thụ vùng Túng Sán mang đến một sắc thái riêng: Trong chén trà hiện rõ nốt hương lan rừng tự nhiên, vị chát dịu mà không gắt nồng, kèm độ ngậy và hậu ngọt thanh rõ nét. Ai một lần đến tận gốc trà Túng Sán, thấy cây phủ đầy hoa lan, rêu vàng óng trong khung cảnh hoang sơ như tiên cảnh, mới hiểu rằng hương vị tinh hoa ấy chính là kết quả của tạo tác thiên nhiên.

Hồng trà mật ong cũng là một điểm nhấn ấn tượng khi nói về đặc sản trà shan cổ thụ Hoàng Su Phì. Nhờ vùng trà quanh năm ngập trong mây núi, được che chở khỏi nắng gắt, cây trà tích lũy dưỡng chất để hình thành vị ngọt umami dày dặn. Người làm trà Hà An đã khơi dậy tinh hoa ấy trong từng búp, để khi pha ra, nước trà trong sáng màu nâu óng, vị hài hòa giữa ngọt thơm và tầng hương mật ong, hương hoa, vani, tiêu đen cùng quả chín.

Hay măng trà – một thứ nguyên liệu xứng tầm “kỳ hoa dị thảo” khi chỉ sinh trưởng ở độ cao trên 2.000m, với hai dòng chính: Măng tím và măng trắng.

Từ ngàn xưa, trong Trà Kinh, thần trà Lục Vũ đã hết lời ca ngợi, tôn vinh măng trà là “Duẩn thủ thượng” (măng trà là số một). Loại trà này được chế biến bằng kỹ thuật lên men tự nhiên, không sao xấy, không phương tiện sản xuất hiện đại. Chỉ bằng đôi tay người thợ và sự nhẫn nại, mỗi mẻ phải hơn 30 ngày mới hoàn thành. Thành quả là thứ trà mang hương hoa thuần khiết với hoa lan, hoa hồng, vị ngọt thanh, mát lành, phù hợp để người thưởng trà thanh lọc và thư giãn.

Một điểm khác biệt khi nói về các phẩm trà xuất xứ từ Hoàng Su Phì, chính là Oolong Shan tuyết. Đây là sự sáng tạo của ông Từ Quốc An khi áp dụng kỹ thuật làm Oolong vào trà Shan cổ thụ, một phát kiến mới, chưa từng có trước đó trong ngành trà. Kỹ thuật lên men của Oolong và nội chất phong phú từ lá trà shan, đã tạo nên những Oolong hồng trà, Oolong shan tuyết đầy mạnh mẽ, quyến rũ, mang lại một trải nghiệm khác lạ khi nói về trà shan cổ thụ Hoàng Su Phì, về trà cổ thụ Việt Nam.

Để từng phẩm trà mang một sắc thái, chuyện kể, cá tính riêng, nêu bật lên được cốt cách của cây trà shan cổ thụ Hoàng Su Phì, thực là một hành trình không hề dễ dàng.

Là với một người nước ngoài, đối mặt với bao rào cản về ngôn ngữ, văn hoá, phong tục, lối sống, khí hậu, tập quán khác biệt, chỉ có tình yêu thực sự mãnh liệt mới đủ hun đúc cho đam mê của ông Từ gắn với vùng non cao nơi ấy.

Nhưng khi nói về những khó khăn đã trải qua, ông Từ không lấy làm hệ trọng, bởi điều ông trăn trở hơn là cây trà shan cổ thụ ở Việt Nam chưa được quan tâm đúng mức, chưa được bảo vệ và quan tâm.

Ông kể, ở Trung Quốc, trà cổ thụ được định vị rõ ràng, có bán kính bảo vệ 10m xung quanh để tránh xâm hại hệ sinh thái gốc rễ. “Trà shan cổ thụ thực sự là một kho báu của ngành trà. Nếu không quan tâm bảo vệ từ bây giờ mà chỉ chuyên tâm khai thác, leo trèo, cây sẽ yếu mòn, chết dần. Một số cây trà di sản ở Hoàng Su Phì gần đây đã chết đứng là vì thế”, ông nói với chút đượm buồn xa xăm.

Bảo vệ cây trà cổ thụ không chỉ là giữ gìn nguồn nguyên liệu quý, mà còn là gìn giữ tương lai cho người đang sống dựa vào rừng, vào cây trà.

Người Túng Sán chủ yếu là đồng bào dân tộc Dao, H’mông, Tày, Cờ Lao… Họ vẫn giữ tập quán canh tác truyền thống, hái trà thủ công, chế biến đơn giản. Vì vậy, ông luôn mong muốn đem lại những kỹ thuật chế biến trà quy chuẩn, sử dụng nhân công bản địa, tạo công việc lâu dài, bền vững để người địa phương không chỉ có thu nhập ổn định mà còn hiểu, gắn bó và trân quý hơn với cây trà. Đó cũng là cách để họ giữ gìn tinh hoa mà đất trời ban tặng.

Nhưng để làm được điều đó, ông hiểu rằng nỗ lực cần vượt xa khỏi việc “chỉ làm trà”. “Nếu chỉ sản xuất trà thì chưa đủ. Muốn phát triển dài hạn, chúng ta cần mở rộng những sản phẩm liên quan đến trà, tận dụng tối đa tiềm năng từ cây trà shan cổ thụ”, ông chia sẻ.

Từ suy nghĩ đó, ông bắt đầu nghiên cứu thêm các hướng đi mới như trà lên men ép bánh, quả trà hay làm dầu trà - những sản phẩm không chỉ có giá trị kinh tế mà còn giữ được tính bản địa và thiên nhiên thuần khiết, đồng thời cũng tạo nên sự khác biệt rõ nét với các phẩm trà khác ở thị trường.

Ông bảo, đó là những thay đổi nhỏ nhưng thiết thực. Và ông hy vọng từng bước một, cuộc sống của bà con sẽ ngày càng cải thiện, bằng chính những gì đất trời ban tặng cho họ từ bao đời nay.

Ông Từ Quốc An hiểu rằng: Nếu muốn người dân gắn bó thật sự với cây trà, nếu muốn trà Việt Nam có chỗ đứng xứng đáng trên bản đồ thế giới, thì sản phẩm không chỉ cần ngon mà còn phải tìm được chỗ đứng ổn định, được người tiêu dùng đón nhận.

Tạo ra việc làm là bước khởi đầu, nhưng xây dựng một thị trường bền vững cho trà cổ thụ mới là cách giữ gìn giá trị về lâu dài. Nhưng việc đưa được sản phẩm trà ấy đến tay đúng người, đúng thị trường lại là câu chuyện khác.

Ngay từ những ngày đầu, thay vì chọn thị trường trong nước, ông Từ tiếp cận thị trường Châu Âu vì tin rằng, khi sản phẩm được người nước ngoài đón nhận và lan rộng, hành trình chinh phục người tiêu dùng Việt sẽ trở nên thuyết phục và dễ dàng hơn.

Hà An Trà từ đó trở thành điểm đến của nhiều đoàn khách quốc tế. Họ không chỉ đến để thử trà, mà ở lại, sống cùng nhân công, quan sát từng công đoạn sản xuất. Chỉ khi thực sự thích hương vị, cảm nhận được tinh thần và triết lý phía sau mỗi sản phẩm, các đối tác quốc tế mới đưa ra quyết định nhập hàng. Và một khi đã gắn bó, họ lựa chọn quay lại bởi chất lượng luôn được duy trì ổn định.

Năm vừa qua, Hà An Trà ghi nhận số lượng đơn hàng xuất khẩu tăng mạnh. Chuyên tâm vào dòng trà đặc sản nên số lượng hữu hạn, nhưng những bạn trà quốc tế khi qua thẩm định, thường đưa ra những đơn hàng lớn, mua hết trà cả xưởng hay ra con số 3-5 tấn cho từng vụ trà.

Đây là tín hiệu mừng nhưng không dễ để đáp ứng. Dẫu vậy, ông Từ vẫn không cho phép mình hài lòng quá sớm, và cũng hiếm khi bán hết một dòng sản phẩm cho một đơn vị mua bởi lý do: “Trà làm ra không nhiều, nên tôi thường chia nhỏ số lượng và phân đều để nhiều người được thưởng thức”.

Với ông, Hà An Trà không đặt mục tiêu trở thành thương hiệu lớn trong một sớm một chiều, mà là đi đường dài, bền vững. Ông kỳ vọng, nếu mỗi năm sản xuất được 20 tấn trà, thì 10 tấn sẽ phục vụ thị trường nội địa và 10 tấn xuất khẩu - như một cách để khẳng định rằng: Trà Việt hoàn toàn có thể đứng ngang hàng với thế giới.

Ông cũng nói khi làm trà, chỉ cần đơn giản làm theo hai chữ: “Tay và Tâm”. Tay để làm nên sản phẩm, để nâng cao tao nghề, Tâm để giữ trọn giá trị nguyên bản, giữ đạo đức người làm trà. Bán trà không chỉ là bán một món hàng mà là trao đi sức khỏe, sự an tâm và hạnh phúc cho người uống.

Với câu chuyện trà shan cổ thụ, điều ông Từ mong mỏi không chỉ là hiểu được nguyên liệu, sản xuất được nhiều trà, mà cần thêm nhiều người Việt cùng đồng hành, nghiên cứu, học hỏi, giao lưu, để ông có thể trao đổi thông tin, chia sẻ kỹ thuật, kinh nghiệm và hơn hết là tình yêu với cây trà cổ thụ.

Giữa đại ngàn hoang vu, sau gần hai thập kỷ, ông Từ Quốc An vẫn miệt mài, cần mẫn với những lá trà. Giữ lấy cây trà là giữ lấy một phần hồn núi.

Muốn đi đường dài, người làm trà buộc phải không ngừng học hỏi và sáng tạo để tạo ra sản phẩm chất lượng, minh bạch nguồn gốc. Chỉ khi ấy, người yêu trà mới cảm nhận trọn vẹn giá trị trong từng chiếc lá, để phẩm trà Việt được đón nhận cả ở thị trường trong nước lẫn quốc tế.

Gắn bó với trà, ông Từ Quốc An không chỉ coi đơn thuần là nghề, mà còn coi trà như người thầy, để học, để hiểu, để thấm. Trong đó là triết lý, là định hướng sống rõ ràng: Làm nghề nghiêm túc, đầu tư bài bản, cam kết lâu dài với cộng đồng bản địa và cùng nâng cao giá trị tuyệt phẩm từ nguyên liệu trà shan cổ thụ nơi núi rừng Việt Nam.

Nội dung: Thùy Trang

Thiết kế: Bảo Lân