40 năm trước, khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, một thế hệ doanh nhân đã âm thầm khởi nghiệp từ con số không, từ trong gian khó để kiến tạo nên những giá trị mới, đặt nền móng cho một nền kinh tế độc lập, vững vàng. Họ là những chiến binh thầm lặng trên mặt trận kinh tế, góp phần tạo nên độc lập trong công nghệ, tự chủ trong chuỗi cung ứng và tiếng nói trên thương trường quốc tế.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, chúng tôi có cơ hội trò chuyện với ông Phạm Đình Đoàn, Chủ tịch Tập đoàn Phú Thái, một doanh nhân đã chứng kiến và góp phần kiến tạo nên từng bước đi của kinh tế Việt Nam thời hội nhập. Ông không chỉ là người làm kinh doanh, mà còn là người luôn đau đáu với vận mệnh quốc gia, với câu chuyện về sự tự chủ, về bản lĩnh và sứ mệnh "kiến tạo" của thế hệ doanh nhân Việt.

Ngày 2/9 là biểu tượng của độc lập dân tộc. Từ góc nhìn của một doanh nhân với hơn 30 năm chinh chiến trên thương trường, ông đánh giá thế nào về yêu cầu “tự chủ" trong kinh tế hiện nay, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như công nghệ, chuỗi cung ứng và tài chính?

Tự chủ kinh tế, với tôi, không chỉ là khẩu hiệu, đó là một yêu cầu sống còn nếu Việt Nam muốn trở thành một quốc gia mạnh về nội lực và có tiếng nói trên bản đồ kinh tế thế giới. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, tự chủ không có nghĩa là khép kín, mà là đủ năng lực để không bị phụ thuộc, đặc biệt ở ba trụ cột: Công nghệ, chuỗi cung ứng và tài chính.

Với công nghệ, nếu không đầu tư nghiên cứu và sở hữu lõi, chúng ta chỉ mãi là người đi sau. Với chuỗi cung ứng, nếu không làm chủ được nguồn hàng và logistics, doanh nghiệp sẽ rất dễ bị động trước những biến động toàn cầu. Và với tài chính, nếu không có hệ thống tài chính đủ mạnh và minh bạch, sẽ khó tạo ra các tập đoàn tầm vóc.

Phú Thái cũng từng trải qua khủng hoảng vì phụ thuộc vào những chuỗi không nằm trong tay mình. Từ những bài học đó, tôi hiểu rằng, tự chủ không đến từ khẩu hiệu, mà phải trả giá bằng kỷ luật, sự đầu tư dài hạn và tầm nhìn vượt ra khỏi lợi nhuận ngắn hạn.

Ông từng khởi nghiệp trong giai đoạn cơ chế còn nhiều rào cản. Nếu so với thế hệ doanh nhân trẻ hôm nay, ông thấy “áp lực” nào khác biệt hơn cả? Nhìn lại chặng đường ấy, ông thấy đâu là thách thức lớn nhất đã hun đúc nên bản lĩnh doanh nhân Việt thời kỳ đầu hội nhập?

Thời của tôi, không có từ “startup” như bây giờ. Khởi nghiệp thời ấy là bắt đầu từ con số âm: Không vốn, không chính sách hỗ trợ, thị trường còn sơ khai, thậm chí chưa có khái niệm về doanh nghiệp tư nhân đúng nghĩa. Cái khó là phải vừa làm, vừa dò đường trong một môi trường chưa hoàn thiện pháp lý. Nhưng cũng chính vì thế, bản lĩnh doanh nhân thời kỳ ấy được hun đúc bằng sự kiên định, khả năng tự học và chịu trách nhiệm đến cùng.

Doanh nhân trẻ hôm nay có nhiều công cụ hỗ trợ hơn, nhưng áp lực cũng lớn hơn: Cạnh tranh toàn cầu, tốc độ thay đổi công nghệ, sự kỳ vọng cao từ xã hội. Cái khác là thế hệ chúng tôi thiếu cơ hội, nhưng có thời gian để rèn, còn họ có cơ hội, nhưng phải chạy nhanh hơn rất nhiều.

Thời điểm mới dấn thân, điều gì là động lực lớn nhất thúc đẩy ông? Triết lý “3 chữ win” đã định hình chiến lược Phú Thái ra sao trong suốt hành trình kiến tạo?

Khi bắt đầu khởi nghiệp, tôi không có gì ngoài một niềm tin rằng nếu làm đúng và làm tử tế, thì từng bước nhỏ cũng có thể tạo nên hành trình lớn. Động lực khi ấy đơn giản lắm, làm điều đàng hoàng, có ích, trong một thời cuộc còn nhiều hoài nghi về vai trò của kinh tế tư nhân.

Trên hành trình đó, tôi đúc rút triết lý “3 win”, tức là doanh nghiệp chỉ thực sự bền vững khi biết tạo ra giá trị đồng thời cho nhà đầu tư, đối tác và xã hội. Tất cả chiến lược của Phú Thái đều xoay quanh nguyên tắc này. Bởi tôi tin rằng, làm kinh doanh không thể chỉ nghĩ cho riêng mình, mà phải nghĩ rộng ra, để mỗi thành công không chỉ mang lại lợi ích cho doanh nghiệp, mà còn lan tỏa giá trị tích cực ra bên ngoài. Đó chính là cách chúng tôi xây dựng niềm tin và kiến tạo một hệ sinh thái phát triển dài hạn.

Từng giữ cương vị Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam khóa III, và gắn bó với lớp doanh nhân khởi nghiệp đầu thập niên 1990, ông đánh giá thế hệ doanh nhân trẻ hiện nay có đủ tinh thần “lập thân kiến quốc” để nối tiếp và đưa Việt Nam bước vào thời kỳ vươn mình mạnh mẽ? Ông kỳ vọng gì ở họ trong việc mở rộng hệ sinh thái doanh nghiệp và lãnh đạo tương lai?

Tôi rất tin vào thế hệ doanh nhân trẻ hôm nay. Họ có nền tảng tốt hơn, được trang bị kiến thức bài bản, làm chủ công nghệ, có khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu và tư duy hội nhập rõ ràng. Tất cả những điều đó tạo ra một lợi thế lớn để họ bứt phá trong thời đại mới.

Nhưng để vượt lên vai trò cá nhân, để thực sự góp phần vào công cuộc “kiến quốc” trong thời hội nhập, họ cần nhiều hơn kỹ năng làm kinh doanh, họ cần có một lý tưởng để sống và để theo đuổi. Tôi vẫn thường nói, doanh nhân không chỉ là người làm giàu, mà là người kiến thiết. Và đã mang trong mình tinh thần kiến thiết, thì không thể chỉ nghĩ cho riêng mình, mà phải biết đặt mình vào một bức tranh lớn hơn, nơi sự phát triển của doanh nghiệp gắn liền với sự phát triển của xã hội và đất nước.

Tôi kỳ vọng thế hệ trẻ sẽ mở rộng hệ sinh thái doanh nghiệp không chỉ theo chiều rộng như quy mô, doanh thu, thị trường, mà còn theo chiều sâu, tức phải có trách nhiệm với cộng đồng, với người lao động, với xã hội và với quốc gia. Bởi cuối cùng, một doanh nghiệp bền vững không nằm ở tài sản sở hữu, mà ở giá trị nó để lại cho nhiều thế hệ sau.

Nhiều doanh nghiệp Việt vẫn lựa chọn con đường “an toàn”, chưa dám đầu tư mạnh vào công nghệ lõi, R&D hay toàn cầu hoá. Ông đánh giá thế nào về thực trạng này? Và để thay đổi, cộng đồng doanh nghiệp cần một cú hích thực chất từ đâu?

Đây là một thực trạng có thật. Phần lớn doanh nghiệp Việt Nam quy mô nhỏ và vừa, nên tư duy đầu tư dài hạn còn dè dặt. Nhưng nếu chỉ mãi “an toàn”, thì cũng đồng nghĩa với việc tự giới hạn mình. Trong kinh doanh, đứng yên cũng đồng nghĩa với tụt lùi.

Muốn có bước bứt phá, tôi cho rằng phải hội tụ cả ba cú hích: Thể chế, thị trường và nội lực doanh nghiệp. Thể chế phải minh bạch, thông thoáng để tạo hành lang cho doanh nghiệp yên tâm đầu tư; thị trường buộc chúng ta phải cạnh tranh sòng phẳng, không có vùng an toàn; nhưng quan trọng nhất, vẫn là bản thân mỗi doanh nhân.

Nếu doanh nhân không dám nghĩ lớn, không dám làm khác, thậm chí không dám chấp nhận thất bại để trưởng thành, thì dù có chính sách hay thị trường thuận lợi đến mấy, cũng không thể tạo ra giá trị lớn. Tôi luôn tin rằng, chính một thế hệ doanh nhân dám xông pha, dám chịu trách nhiệm, mới là cú hích căn bản và bền vững nhất cho tương lai kinh tế Việt Nam.

Nghị quyết 68-NQ/TW đã đưa ra nhiều giải pháp mạnh mẽ để phát triển kinh tế tư nhân. Từ góc nhìn thực tiễn của một doanh nghiệp lớn, ông thấy đâu là rào cản lớn nhất khi triển khai nghị quyết này vào đời sống kinh doanh? Theo ông, cần “cởi trói” thêm ở những điểm nào để khu vực này thật sự bứt phá và đóng góp xứng đáng như tinh thần các nghị quyết mới của Đảng?

Nghị quyết 68 là một bước đi quyết liệt, đúng hướng của Trung ương để khơi thông nguồn lực kinh tế tư nhân. Nhưng từ nghị quyết ra đời đến khi đi vào cuộc sống, còn một khoảng cách rất lớn. Vấn đề cốt lõi hiện nay chính là tính đồng bộ trong triển khai giữa Trung ương với địa phương, giữa các bộ ngành với nhau, và quan trọng hơn là sự thống nhất trong cách hiểu, cách thực thi của đội ngũ cán bộ.

Doanh nghiệp không ngại tuân thủ luật chơi. Cái họ mong chỉ là một sân chơi minh bạch, công bằng, ổn định để yên tâm đầu tư dài hạn. Nếu nói đến “cởi trói”, thì phải bắt đầu từ thể chế và khâu thực thi. Thể chế rõ ràng, thủ tục gọn nhẹ, minh bạch thì sẽ không còn chỗ cho xin–cho hay những rào cản vô hình về tâm lý, và cách hành xử từ bộ máy công quyền.

Thực tế cho thấy, một văn bản hay, một nghị quyết đúng chỉ có giá trị khi người thực hiện hiểu đúng, làm đúng. Nếu khâu này không thay đổi, thì tinh thần cải cách từ Trung ương sẽ không thể lan tỏa xuống doanh nghiệp, và nền kinh tế tư nhân sẽ khó phát huy hết vai trò là một động lực quan trọng của đất nước.

Ông nhiều lần nhấn mạnh đến vai trò văn hóa doanh nghiệp trong sự phát triển bền vững. Vậy theo ông, đâu là cách để các doanh nghiệp Việt xây dựng đội ngũ kế thừa vừa giữ được bản sắc riêng, vừa có tinh thần sáng tạo, thay vì trở thành “bản sao” của thế hệ đi trước?

Văn hóa doanh nghiệp không phải là khẩu hiệu treo tường. Văn hóa là thứ hiện diện trong từng hành vi, từng quyết định của cả tập thể. Muốn xây dựng đội ngũ kế thừa không chỉ là “bản sao” của thế hệ đi trước, doanh nghiệp phải cho người trẻ quyền được nghĩ khác, làm khác, nhưng đồng thời phải giữ được cái gốc từ những giá trị nền tảng làm nên bản sắc.

Tại Phú Thái, chúng tôi xây dựng hệ giá trị xuyên suốt: Đề cao sự chính trực trong hành xử, đổi mới trong tư duy, niềm tin vào con người và khát vọng phụng sự quốc gia. Người trẻ có thể chọn cách đi khác, có thể sáng tạo theo cách riêng, nhưng không bao giờ được quên vì sao ta bắt đầu.

Văn hóa không phải để giữ nguyên hiện trạng, mà để dẫn dắt sự đổi mới có chiều sâu. Thế hệ kế tiếp không chỉ tiếp nhận di sản, mà còn phải làm tốt hơn, chuyên nghiệp hơn, để Phú Thái và rộng hơn là doanh nghiệp Việt có thể vươn ra toàn cầu. Đó mới là cách chúng ta biến văn hóa thành sức mạnh thực sự, chứ không chỉ là khẩu hiệu.

Ở góc nhìn vĩ mô, theo ông, thế hệ doanh nhân trẻ cần thể hiện vai trò gì để cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng kinh tế với trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững? Trong 10–20 năm tới, thế hệ doanh nhân trẻ Việt Nam cần định vị mình như thế nào trên bản đồ kinh tế toàn cầu.

Tăng trưởng mà không bền vững thì rất dễ sụp đổ. Bền vững mà không tăng trưởng cũng khó nuôi được hệ sinh thái. Tôi cho rằng thế hệ doanh nhân trẻ, đặc biệt trong giai đoạn tới, cần xác lập lại vai trò của mình một cách rõ ràng hơn, không chỉ là người kiếm tiền giỏi, mà là người dẫn dắt sự phát triển có trách nhiệm.

Ở cấp độ vi mô, doanh nghiệp có thể tạo ra tác động xã hội ngay từ trong cách tuyển dụng, đãi ngộ, đào tạo nhân sự, hay lựa chọn đối tác, nhà cung cấp có đạo đức kinh doanh. Ở cấp độ vĩ mô, doanh nhân có thể góp phần vào những chuyển dịch lớn hơn, như thúc đẩy sản xuất xanh, minh bạch hóa chuỗi cung ứng, hoặc phát triển sản phẩm phục vụ lợi ích cộng đồng. Đó là cách doanh nghiệp vừa phát triển, vừa không làm tổn thương đến môi trường hay xã hội xung quanh.

Tôi tin rằng trong 10–20 năm tới, thế hệ doanh nhân Việt Nam sẽ không chỉ cần định vị bản thân bằng thương hiệu cá nhân hay tốc độ tăng trưởng, mà còn phải được nhìn nhận như một lực lượng đồng kiến tạo xã hội, một trụ cột trong quá trình hiện đại hóa quốc gia.

Cách làm hôm nay quyết định vị thế ngày mai. Nếu mỗi doanh nhân đều hiểu đúng và hành động đúng, thì vai trò của họ sẽ trở thành một phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam.

Với chiến lược “Phú Thái 2033 – Future ready”, ông mong muốn tập đoàn của mình sẽ đóng góp những giá trị gì cho cộng đồng và nền kinh tế Việt Nam, thay vì chỉ là câu chuyện riêng của doanh nghiệp?

“Future Ready” với tôi không đơn giản là tên gọi, mà là một hành động, trách nhiệm cụ thể và có mục tiêu rõ ràng để đóng góp cho đất nước và cộng đồng doanh nghiệp.

Chúng tôi xác định ba ưu tiên cốt lõi: Thứ nhất, tái cấu trúc toàn diện hệ sinh thái, từ tổ chức, vận hành đến quản trị. Thứ hai, đồng hành cùng doanh nghiệp vừa và nhỏ, thông qua chương trình “SME 300” với mục tiêu kết nối, tư vấn, hỗ trợ và cùng nhau phát triển.

Thứ ba, xây dựng thế hệ lãnh đạo kế tiếp, không chỉ giỏi chuyên môn, mà có tư duy doanh chủ và tinh thần phụng sự.

Chiến lược này được công bố ngay sau khi Nghị quyết 68 ra đời, như một cam kết cụ thể từ Phú Thái trong việc chung tay triển khai các chính sách lớn của Đảng. Chúng tôi không muốn đi một mình. Chúng tôi muốn đi cùng cộng đồng, để tạo ra nhiều giá trị hơn cho nền kinh tế Việt.

Nếu mai này người ta nhắc đến ông Phạm Đình Đoàn trong bối cảnh doanh nhân Việt Nam thời hội nhập, ông mong muốn được nhớ đến vì điều gì? Và đâu là bài học tâm huyết nhất mà ông muốn gửi gắm tới thế hệ doanh nhân trẻ hôm nay?

Tôi không mong người ta nhớ đến mình vì sự giàu có. Điều tôi mong là, nếu một ngày nào đó ai nhắc tới, họ có thể nói: Ông ấy đã sống tử tế với nghề, và đã góp một phần nhỏ bé vào việc đặt nền móng để doanh nghiệp Việt phát triển bền vững.

Tôi đã đi một chặng đường đủ dài để hiểu rằng, thành công không phải là đích đến, mà là hệ quả của việc mình sống và làm đúng. Trong môi trường kinh doanh ngày nay, có rất nhiều phương tiện để đạt được kết quả nhanh, nhưng điều giữ được doanh nghiệp đi xa lại nằm ở nền tảng văn hóa, giá trị và con người.

Vì thế, bài học tôi muốn gửi gắm đến thế hệ doanh nhân trẻ là: Đừng làm kinh doanh như một cuộc đua thắng, thua ngắn hạn. Hãy làm như một hành trình sống có lý tưởng, có trách nhiệm và có khát vọng phụng sự. Bởi chính cách bạn lựa chọn con đường sẽ quyết định bạn để lại điều gì cho người khác và cho đất nước này.

Xin trân trọng cảm ơn ông!