Việc áp thuế doanh thu đối với hộ kinh doanh đang ngày càng nóng lên trong bối cảnh liên tục có hiện tượng nhiều cửa hàng đóng cửa. Bên cạnh đó, nhiều nơi áp dụng biện pháp khá tiêu cực là thu tiền mặt, hoặc ‘biến tướng’ nội dung khi chuyển khoản tiền hàng.

Chúng tôi đã có buổi trao đổi với Shark Nguyễn Hòa Bình, Chủ tịch Tập đoàn NextTech, một trong những nhà đầu tư kỳ cựu trong lĩnh vực công nghệ và tài chính – để lắng nghe góc nhìn của ông về vấn đề này.

Gần đây, dư luận rất quan tâm đến việc hàng loạt cửa hàng, kiot đóng cửa trên khắp cả nước. Theo ông, nguyên nhân sâu xa của làn sóng đóng cửa này là gì?

Việc đóng cửa đồng loạt hiện nay không phải vì ai đó xúi giục, mà là do một nỗi sợ bao trùm. Họ sợ bị truy thu thuế, sợ bị tịch thu hàng hóa vì không có hóa đơn đầu vào, sợ bị xử phạt, truy tố. Đó là nỗi sợ thực sự, không thể xem nhẹ. Tôi không ủng hộ việc thả nổi hay bao che cho hàng giả, hàng nhái – nhất là các sản phẩm liên quan đến sức khỏe cộng đồng. Việc kiểm tra chất lượng hàng hóa cần làm nghiêm ngặt hơn, là điều có lợi cho người dùng.

Nhưng các tiểu thương thì khác!

Thực tế, nền kinh tế Việt Nam nhiều năm qua vốn đã tồn tại kiểu kinh doanh này. Phần lớn người tiêu dùng – đặc biệt là những hộ nghèo – không có điều kiện mua hàng chính hãng với giá cao. Nếu không có những mặt hàng bình dân ở chợ thì nhiều gia đình thật sự không biết xoay xở ra sao, nhất là vào mùa tựu trường, mùa đông lạnh...

Thế nhưng giờ đây, hàng loạt cửa hàng, kiot phải chấp nhận đóng cửa do lo sợ. Tâm lý lo sợ bao trùm và lan tỏa khiến hiện tượng các cửa hàng, các khu chợ sầm uất bỗng trở nên vắng vẻ. Một số ý kiến cho rằng việc này là "đáng đời" vì từ trước đến nay có nhiều hộ kinh doanh bán hàng trốn thuế hoặc không minh bạch, nhưng tôi nghĩ đó là quan điểm thiếu đồng cảm. Người nói vậy có lẽ chưa từng trải qua khó khăn nên dễ phán xét.

Ngoài những hộ kinh doanh, các kiot nói trên, theo ông, còn hình thức kinh doanh nào bị chịu tác động lớn trong đợt này?

Tôi chia nhóm bán lẻ nhỏ lẻ thành 3 khối: Nhà bán hàng offline, nhà bán hàng online và nhà bán hàng xuyên biên giới. Theo tôi, khối bán hàng offline truyền thống – tức hộ kinh doanh tại chợ, mặt phố – là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Họ đang cùng lúc chịu ba cú sốc: Bị cạnh tranh gay gắt bởi thương mại điện tử, phải chuyển từ hình thức thuế khoán sang thuế trên doanh thu và đối mặt với rủi ro bị truy xuất hóa đơn đầu vào của hàng tồn kho.

Nhiều ngành hàng như ăn uống, nông sản vốn dĩ trước đây rất khó lấy hóa đơn đầu vào, nay, việc siết chặt này khiến nhiều hộ lúng túng, sợ hãi, thậm chí phải tạm ngừng kinh doanh. Nói thế, nhưng, nhà bán hàng online cũng không hề "dễ thở" hơn nhà bán truyền thống!

Nhà bán hàng online còn gánh nhiều chi phí lớn như phí sàn thương mại điện tử, chi phí vận chuyển, lưu kho, quảng cáo... Tổng chi phí có thể chiếm tới 50% doanh thu. Chưa kể chi phí vận hành khác như trả lương, thuê văn phòng. Nhiều người bán hàng online chấp nhận lỗ để duy trì kênh quảng bá sản phẩm.

Nay, khi cơ quan thuế siết chặt, thu thuế dựa trên doanh thu (không phải lợi nhuận) từ dữ liệu các sàn TMĐT, không ít người đã "chết đứng". Bản chất, nhiều hàng hóa trong số đó không có đủ hóa đơn chi phí đầu vào để khấu trừ, thuế đánh thẳng trên doanh thu khiến lỗ chồng thêm lỗ. Tuy vậy, tôi vẫn ghi nhận nỗ lực làm sạch thị trường của cơ quan chức năng khi mạnh tay xử lý hàng giả, hàng nhái, quảng cáo sai sự thật. Điều đó rất tích cực cho môi trường kinh doanh.

Vậy với các nhà bán xuyên biên giới thì sao, thưa ông?

Đây là nhóm được hưởng lợi nhiều nhất và đang phát triển rất nhanh. Ước tính, chỉ riêng Shopee, hiện có hơn 31.000 nhà bán xuyên biên giới, chủ yếu từ Trung Quốc.

Họ không cần đặt chân vào Việt Nam vẫn có thể bán lẻ trực tiếp đến người tiêu dùng trong nước thông qua sàn TMĐT, với thời gian giao hàng nhanh và giá cực rẻ.

Vấn đề là, ngoài 10% thuế VAT mới áp dụng gần đây, họ không chịu thuế nhập khẩu (với đơn hàng dưới 1 triệu đồng), không chịu thuế thu nhập, không tạo nhiều công ăn việc làm cho người Việt... Điều này dẫn đến lợi thế vô hình lớn khủng khiếp so với hàng Việt, từ khâu không phải kiểm hoá, không điểm định chất lượng hay hợp chuẩn hợp quy hoặc độc hại, không bị các lực lượng chức năng kiểm tra giám sát, không lo bảo hành hoặc hậu mãi, không phát sinh chi phí vận hành kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam…

Trong khi đó, doanh nghiệp nội địa thì phải chịu đủ mọi loại thuế, kiểm tra, chi phí vận hành. Như vậy là cạnh tranh không công bằng. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ đe dọa ngành bán lẻ và sản xuất trong nước.

Ông có đề xuất gì để cải thiện tình hình?

Cũng mang tính ‘xuyên biên giới’ nhưng, xét cho cùng thì khối doanh nghiệp FDI còn đầu tư trực tiếp, xây dựng nhà xưởng để giải quyết công ăn việc làm cho người dân địa phương, đóng nhiều loại thuế cho Việt Nam & chịu sự kiểm tra giám sát của chính quyền.

Còn việc bán hàng xuyên biên giới qua sàn TMĐT thì không đóng góp được nhiều. Các nhà bán hàng trong nước cần một sân chơi công bằng hơn.

Tôi kiến nghị:

1. Bên cạnh VAT, nên áp thêm thuế doanh thu với nhà bán xuyên biên giới – ít nhất 10%.

2. Giảm mức miễn thuế nhập khẩu với đơn hàng lẻ (hiện tại là dưới 1 triệu đồng), hoặc bỏ hẳn như một số quốc gia đã làm.

3. Quản lý phí các sàn TMĐT và có chính sách ưu tiên nhà bán Việt Nam.

Cá nhân tôi cho rằng, cộng đồng doanh nhân Việt Nam nhỏ lẻ chân chính luôn mong muốn tuân thủ pháp luật và sẵn sàng nộp thuế để xây dựng đất nước. Tuy nhiên môi trường pháp luật cần đảm bảo công bằng để nếu không bảo hộ được doanh nghiệp trong nước, ít nhất là cũng không thiệt hơn so với các doanh nghiệp nước ngoài, đặc biệt là đối tượng nhà bán lẻ xuyên biên giới.

Nhiều người cho rằng việc bỏ thuế khoán, áp thuế trên doanh thu với các hộ kinh doanh còn ‘đội’ lên nhiều chi phí - đây cũng là một trong những lý do nhiều cửa hàng quyết định đóng cửa. Ông nhìn nhận ra sao về ý kiến này?

Dùng một phép tính đơn giản cũng thấy chi phí tuân thủ rất cao. Để thực hiện, các hộ kinh doanh sẽ phải mua máy in, máy tính, và đáng chú ý là việc kê khai thuế. Kê khai thuế thì cần mua hóa đơn, khai đầu vào đầu ra, lập tờ khai hàng quý, quyết toán năm, chi phí mua chữ ký số…

Và các hộ kinh doanh hầu như không tự làm được, buộc phải thuê thêm nhân sự kế toán để thực hiện. Chỉ mới tính sơ bộ, hộ kinh doanh đã phát sinh thêm rất nhiều chi phí. Do vậy, chưa tính việc lo sợ bị phạt vì các hàng tồn kho lâu nay, thì việc gánh thêm các chi phí này cũng khiến nhiều hộ kinh doanh phải tính toán kỹ, thậm chí nhiều người còn mang theo tâm lý “thà nghỉ bán còn hơn”.

“Thà nghỉ bán còn hơn” - nghe thì dễ, nhưng hệ lụy sau đó là rất lớn, ông có nghĩ vậy không?

Chắc chắn rồi! Mà theo tôi, hệ lụy lớn nhất là ảnh hưởng an sinh xã hội. Nhìn thế thôi, nhưng một kiot, một cửa hàng nhỏ chính là kế sinh nhai của một gia đình 4-5 người, bao gồm cả người già, trẻ nhỏ đi học. Nếu mất nguồn thu, nhiều người sẽ phải rơi vào cảnh tìm việc mới, tìm nguồn sinh kế mới.

Chưa kể, mỗi cửa hàng, mỗi hộ sinh doanh hiện nay đang vô hình tạo ra rất nhiều công việc phụ trợ xung quanh. Đơn cử như việc ship, giao nhận hàng, như các công việc đóng gói hàng hóa, vận chuyển. Thậm chí, những gian hàng phụ trợ khác như túi bóng, bao bì… cũng sẽ mất đi một nguồn hàng… Vấn đề bây giờ là cần một giải pháp hợp tình hợp lý trong bối cảnh thời điểm chuyển giao.

Đồng ý là siết chặt kiểm tra, nộp thuế là điều cần thiết, nhưng dù vậy, việc đóng cửa hàng loạt kiot, cửa hàng vẫn đang diễn ra. Vậy theo ông, biện pháp nào có thể tránh gây sốc cho toàn bộ thị trường?

Cần truyền thông rõ ràng, phổ biến chính sách tới tận các địa phương để bà con nắm và thực thi dần, hay nói đúng hơn, là cần một lộ trình để các tiểu thương có thể thích nghi.

Những chính sách cần triển khai trước là: Xử lý nghiêm hàng giả, hàng nhái độc hại, lừa đảo quảng cáo sai sự thật. Tháo gỡ cơ chế, giấy phép, hỗ trợ thực chất cho hộ kinh doanh, đặc biệt là những người buôn bán nhỏ lẻ.

Phân loại lại: Hàng độc hại thì xử lý triệt để, còn hàng thiết yếu thì nên cho kê khai, cam kết bán nốt, sau đó thực hiện đầy đủ hóa đơn.

Cuối cùng, tôi kiến nghị một cách làm "xí xoá ván cũ, làm lại từ đầu": Trừ những đối tượng vi phạm nghiêm trọng, hãy cho các tiểu một cơ hội, cùng Nhà nước tái lập trật tự kinh tế một cách nhân văn, bài bản và thực tế hơn.