Trong bối cảnh Bộ Khoa học và Công nghệ đang lấy ý kiến cho dự thảo sửa đổi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa – với điểm nhấn là yêu cầu các sàn thương mại điện tử phải xác minh và truy xuất nguồn gốc hàng hóa – nhiều ý kiến trái chiều đã được đưa ra.

Chúng tôi đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Hòa Bình (Shark Nguyễn Hòa Bình) - một doanh nhân có tầm ảnh hưởng trong giới khởi nghiệp, là người sáng lập kiêm Chủ tịch Tập đoàn NextTech – một trong những hệ sinh thái thương mại điện tử, fintech và logistics lớn tại Việt Nam. Ông có hiểu biết sâu về các mô hình vận hành sàn thương mại điện tử.

Với nhiều năm trong ngành, Shark Bình hiểu rất rõ khả năng thực thi của các sàn đối với yêu cầu xác minh nguồn gốc hàng hóa. Bên cạnh đó, với xuất thân là kỹ sư công nghệ và nhà sáng lập các startup trong lĩnh vực này, ông có thể đánh giá sâu sắc tính khả thi của việc ứng dụng công nghệ xác minh truy xuất nguồn gốc.

Ông đánh giá như thế nào về yêu cầu các sàn thương mại điện tử phải truy xuất nguồn gốc hàng hóa đang được đề xuất trong dự thảo luật mới?

Đây là điều không thể tránh khỏi trong bối cảnh hiện nay. Câu hỏi đặt ra là: Nếu không “đẩy” trách nhiệm này cho sàn TMĐT, thì ai sẽ làm? Cơ quan nhà nước ư? Với chủ trương tinh giản bộ máy, liệu chúng ta cần thêm bao nhiêu người để làm việc này – một triệu, hay mười triệu nhân lực mới đủ?

Nếu giao hết cho cơ quan quản lý, có khi còn phát sinh tiêu cực, mà chưa chắc đã hiệu quả. Khi không kiểm soát được, hàng giả, hàng nhái sẽ tiếp tục tràn lan.

Tư duy của nhà quản lý lúc này là phải “nắm kẻ có tóc”. Và sàn TMĐT chính là đơn vị có năng lực, có công nghệ, có dữ liệu. Vậy thì yêu cầu họ chịu trách nhiệm là hợp lý. Do vậy, một lần nữa, tôi nhắc lại, việc yêu cầu sàn TMĐT phải chịu trách nhiệm truy xuất hàng hóa là ‘không còn cách nào khác’.

Không còn cách nào khác’, nhưng với quan điểm cá nhân ông, là một người trong ngành thương mại điện tử, ông có ủng hộ chủ trương này không?

Tôi hoàn toàn ủng hộ. Có ba lý do:

Về lý và tình, sàn TMĐT cũng giống như một cái chợ. Mà Ban quản lý chợ không chịu trách nhiệm về hàng hoá trong chợ thì Nhà nước làm sao quản lý hết?

Về bối cảnh, không thể kỳ vọng cơ quan quản lý “ôm” hết trách nhiệm này. Trong khi chủ trương là tinh giản biên chế, thì cần có cách làm hiệu quả hơn, tận dụng được hệ thống sẵn có.

Về trách nhiệm, các sàn đang thu lợi lớn từ thương mại điện tử, vậy thì việc dành một phần nguồn lực để đảm bảo chất lượng hàng hóa là điều đương nhiên.

Một số ý kiến cho rằng việc yêu cầu sàn xác minh nguồn gốc là “vượt quá vai trò trung gian”. Theo ông, các sàn TMĐT hiện nay có đủ công cụ và nguồn lực để kiểm soát nguồn gốc hàng hóa của hàng triệu shop đang hoạt động không?

Tôi không nghĩ vậy. Về công nghệ, việc truy xuất nguồn gốc hàng hóa là hoàn toàn khả thi. Cách đơn giản và thực tế nhất là quản lý qua hóa đơn – bao gồm cả hóa đơn đầu vào (từ nhà cung cấp) và hóa đơn đầu ra (bán cho khách).

Nguồn gốc hàng hóa vốn đã thể hiện phần lớn trên hóa đơn đầu vào. Khi kiểm soát được cả đầu ra, chúng ta không chỉ xác minh được nguồn gốc mà còn hạn chế tình trạng trốn thuế.

Từ ngày 1/6 tới, các hộ kinh doanh bắt buộc xuất hóa đơn từng giao dịch – vậy thì tại sao không kết nối dữ liệu đó? Chúng ta đã có hạ tầng để làm điều này. Vấn đề không phải là có làm được hay không, mà là có quyết tâm làm hay không.

Trên thế giới, nhiều nước đã áp dụng mô hình kiểm soát hàng hóa bằng hóa đơn, thậm chí kết hợp với blockchain, QR code để tăng minh bạch. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi và triển khai.

Như vậy, ông cho rằng yêu cầu này là hợp lý, chứ không phải Nhà nước “đẩy trách nhiệm” cho doanh nghiệp?

Chính xác. Nếu không thực hiện mạnh tay, thị trường hàng tiêu dùng sẽ tiếp tục “bị nhiễm độc” bởi hàng giả, hàng kém chất lượng. Mà người chịu thiệt nặng nhất là người tiêu dùng.

Sàn TMĐT không thể vô can khi hàng hóa giả mạo được bán tràn lan trên nền tảng của họ. Chịu trách nhiệm truy xuất là cách để xây dựng uy tín, loại bỏ người bán hàng gian, và lấy lại niềm tin từ khách hàng.

Với hệ sinh thái NextTech, ông có thể hỗ trợ các sàn TMĐT khác truy xuất hàng hóa và hóa đơn?

Chắc chắn có thể. NextTech là hệ sinh thái công nghệ, có đủ năng lực để phát triển giải pháp quản lý hóa đơn – truy xuất – đối soát tự động, ứng dụng hóa đơn điện tử, QR code, blockchain… Tất cả đã sẵn sàng, chỉ chờ thị trường “bật đèn xanh”.

Đây không phải là gánh nặng, mà là cơ hội để tăng uy tín với khách hàng và tạo lợi thế cạnh tranh so với các nền tảng lỏng lẻo, buông lỏng kiểm soát chất lượng.

Ông có lời khuyên gì cho các sàn đang chuẩn bị đối mặt với yêu cầu mới này?

Hãy nhìn đây là xu thế tất yếu, không thể tránh. Nếu làm tốt, đây sẽ là cơ hội tạo khác biệt.

Và lời cuối: Nhà nước cần thực tế – doanh nghiệp cần trách nhiệm. Chỉ như vậy, chúng ta mới xây dựng được một thị trường thương mại điện tử sạch, minh bạch và bền vững.