Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới bắt đầu 'thấm đòn' thuế quan từ Mỹ

Cuộc chiến thương mại toàn cầu do Tổng thống Mỹ Donald Trump khơi mào, cùng với những biến động xoay quanh quan hệ thương mại Mỹ - Trung, đã tạo ra sức ép không nhỏ lên nền kinh tế Trung Quốc. Không chỉ chịu áp lực từ bên ngoài, nền kinh tế nước này còn đang phải “gồng mình” đối phó với vòng xoáy giảm phát kéo dài – hệ quả của sức cầu nội địa suy yếu và cuộc khủng hoảng bất động sản chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

Trước loạt thách thức này, bức tranh kinh tế Trung Quốc đã cho thấy dấu hiệu giảm tốc rõ rệt trong tháng 5, bất chấp những nỗ lực vực dậy nền kinh tế của Bắc Kinh. Hoạt động thương mại gián đoạn đã khiến kim ngạch xuất khẩu - một trong những trụ cột kinh tế chính của nước này - giảm xuống mức thấp nhất trong vòng 3 tháng gần đây. Song song đó, hoạt động nhập khẩu thậm chí còn tăng trưởng “yếu ớt” hơn nữa. Đáng lo ngại hơn, áp lực giảm phát tiếp tục trở nên trầm trọng hơn, giá tiêu dùng của nước này đã rơi xuống mức âm tháng thứ tư liên tiếp và giá sản xuất thậm chí chứng kiến mức giảm mạnh nhất trong vòng gần hai năm qua.

Những “con số biết nói này” không chỉ phản ánh nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang tăng trưởng chậm lại, mà còn là hồi chuông cảnh báo Trung Quốc đang dần cảm nhận rõ tác động từ cuộc chiến thuế quan.

“Bóng ma giảm phát” đè nặng lên nền kinh tế Trung Quốc

Vào cuối năm ngoái, Chính phủ Trung Quốc đã tuyên bố sẽ thúc đẩy vai trò của chi tiêu tiêu dùng trong nền kinh tế và dịch chuyển khỏi chiến lược đặt trọng tâm duy nhất vào đầu tư. Đây là lần thứ hai trong ít nhất một thập kỷ Bắc Kinh mới đưa ra cam kết như vậy, cho thấy rõ quyết tâm thay đổi mô hình tăng trưởng giữ vai trò định hình nền kinh tế Trung Quốc trong suốt hai thập kỷ qua.

Tuy nhiên, cho tới nay, tiêu dùng nội địa của quốc gia này vẫn còn hạn chế do niềm tin tiêu dùng suy yếu trong bối cảnh khủng hoảng bất động sản kéo dài và cuộc chiến thuế quan đang hiện hữu. Mặc dù Bắc Kinh liên tục đưa ra những chính sách nhằm kích cầu tiêu dùng và nới lỏng chính sách tiền tệ, những chính sách này vẫn chưa đủ để thúc đẩy tiêu dùng nội địa.

Theo báo cáo mới nhất từ Tổng cục Thống kê quốc gia Trung Quốc (NBS), trong tháng 5 vừa qua, giá tiêu dùng tại quốc gia này đã giảm tháng thứ tư liên tiếp trong khi giá sản xuất thậm chí kéo dài đà giảm sang tháng thứ 32 liên tiếp.

Cụ thể, trong tháng 5, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Trung Quốc giảm 0,1% so với cùng kỳ năm ngoái. Đây là tháng thứ tư liên tiếp chỉ số CPI của nước này rơi xuống mức âm. Trước đó vào tháng 2, chỉ số CPI giảm 0,7% sau đó duy trì ở mức -0,1% từ tháng 3 cho đến hiện tại.

So với tháng trước, chỉ số CPI của Trung Quốc giảm 0,2% trong tháng 5, đánh dấu sự đảo chiều so với mức tăng 0,1% ghi nhận trong tháng 4.

Đi sâu hơn vào báo cáo CPI tháng 5 vừa qua, sự sụt giảm mạnh của giá xăng dầu tại Trung Quốc là nguyên nhân chính kéo chỉ số CPI giảm trong tháng 5. Cụ thể, trong tháng 5, giá xăng dầu tại quốc gia này giảm tới 3,7% so với tháng trước và giảm 12,9% so với cùng kỳ năm ngoái. Giá dầu thô thế giới giảm sâu trong 2 tháng vừa qua đã góp phần hạ nhiệt giá nhiên liệu tại quốc gia này. Bên cạnh đó, nhu cầu đối với năng lượng và nguyên vật liệu thô suy yếu theo yếu tố mùa vụ, khi thời tiết nắng nóng và mưa nhiều tại miền Nam Trung Quốc làm gián đoạn hoạt động xây dựng và kéo giá than sụt giảm.

Bên cạnh đó, giá rau tươi (thuộc giỏ hàng hóa thực phẩm) cũng chứng kiến mức giảm mạnh. Trong tháng 5, giá rau tươi giảm 5,9% so với tháng trước, qua đó khiến chỉ số CPI giảm 0,12 điểm phần trăm.

Giá ô tô lao dốc cũng góp phần làm gia tăng áp lực giảm phát. Do nhu cầu tiêu thụ chậm chạp, các nhà sản xuất ô tô của nước này đã liên tục giảm giá ô tô để kích cầu. Cuộc cạnh tranh giá cả khốc liệt trong ngành ô tô có thể tiếp tục leo thang và kéo giá cả xuống thấp hơn nữa.

Các chỉ số lạm phát của Trung Quốc - Nguồn: Tác giả tự tổng hợp

Đáng chú ý, đối với giá sản xuất, tình trạng giảm phát giá sản xuất diễn ra từ cuối năm 2022 tiếp tục kéo dài và thậm chí còn trở nên trầm trọng hơn nữa.

Cụ thể, số liệu thống kê từ NBS cho thấy chỉ số giá sản xuất (PPI) của Trung Quốc đã giảm 3,3% so với cùng kỳ năm ngoái trong tháng 5, đánh dấu tháng giảm thứ 32 liên tiếp. Đây cũng là mức giảm mạnh nhất kể từ tháng 7/2023.

Như vậy, những con số này đã phản ánh rõ thách thức lớn mà nước này đang gặp phải: Sức cầu nội địa vẫn còn ảm đạm và thiếu vắng động lực tăng trưởng bền vững. Do thu nhập khả dụng thực tế phục hồi chậm trong khi niềm tin tiêu dùng còn thấp, thay vì chi tiêu người dân tại quốc gia này lại tỏ ra thận trọng hơn và chuyển sang tiết kiệm để phòng ngừa rủi ro trong tương lai, nhất là trong bối cảnh bất ổn kéo dài về thuế quan như hiện tại. Mặc dù Chính phủ nước này đã liên tục đưa ra những biện pháp nhằm kích thích kinh tế và kích cầu tiêu dùng, tuy nhiên, những gói kích thích này chưa đủ “lực” để giải thoát nền kinh tế nước này khỏi vòng xoáy giảm phát kéo dài.

Trước đó vào đầu tháng 5, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) đã tung ra một loạt biện pháp nới lỏng tiền tệ nhằm củng cố nền kinh tế, bao gồm cắt giảm lãi suất cho vay chuẩn (LPR) 10 điểm cơ bản xuống 1,4% và hạ tỷ lệ dự trữ bắt buộc (RRR) 50 điểm cơ bản - dự kiến bơm thêm khoảng 1.000 tỷ nhân dân tệ vào hệ thống.

Xuất khẩu tăng trưởng yếu nhất 3 tháng

Do sức cầu nội địa còn yếu, kinh tế Trung Quốc phụ thuộc rất lớn vào hoạt động xuất khẩu và đây cũng chính là một trong những động lực tăng trưởng lớn nhất của nền kinh tế nước này ở thời điểm hiện tại. Số liệu chính thức cho thấy thặng dư thương mại của quốc gia này đạt kỷ lục gần 1.000 tỷ USD vào năm ngoái, tương đương hơn 5% tổng sản phẩm trong nước (GDP), mức cao nhất kể từ năm 2015. Thặng dư này đóng góp khoảng 1/3 tăng trưởng kinh tế Trung Quốc trong năm ngoái, mức cao nhất kể từ năm 1997.

Chính sự phụ thuộc lớn vào xuất khẩu đã làm gia tăng những thách thức mà quốc gia này phải đối mặt trong cuộc chiến thuế quan với Mỹ. Bất chấp việc Mỹ đã giảm thuế đối với một số hàng hóa Trung Quốc từ đầu tháng 4, xuất khẩu hàng hóa của nước này vẫn giảm tốc rõ rệt trong tháng 5.

Tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa của Trung Quốc - Nguồn: Tác giả tự tổng hợp

Cụ thể, theo số liệu thống kê từ Hải quan nước này, xuất khẩu của Trung Quốc chỉ tăng 4,8% so với cùng kỳ năm ngoái trong tháng 5, mức tăng trưởng chậm nhất trong vòng 3 tháng gần đây.

Bên cạnh đó, con số này cũng chứng kiến sự lao dốc đáng kể so với 2 tháng trước đó. Tăng trưởng hàng hóa xuất khẩu Trung Quốc từng tăng vọt lên mức 12,4% trong tháng 3 và 8,1% trong tháng 4, giai đoạn các doanh nghiệp nước này đẩy mạnh xuất hàng sang Mỹ và các thị trường khác, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á, nhằm tránh bị ảnh hưởng bởi thuế quan tăng cao mà chính quyền Trump áp đặt. Bước sang tháng 5, khi mà thỏa thuận đình chiến thuế quan 90 ngày giữa Mỹ và Trung Quốc có hiệu lực (từ 12/5), các đơn hàng đã phần nào được xuất trước đó, dẫn đến khoảng trống tạm thời trong dữ liệu tháng 5.

Như vậy, sự lao dốc trong hoạt động xuất khẩu của nước này đang phản ánh rõ rằng hiệu ứng “tranh thủ xuất khẩu” diễn ra vào hồi đầu năm đang dần lắng xuống. Số liệu thống kê cũng cho thấy rõ điều này, kim ngạch xuất khẩu trực tiếp của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 34,5% so với cùng kỳ năm ngoái trong tháng 5, tiếp tục giảm mạnh sau khi giảm tới 21% trong tháng 4 và đánh dấu tháng giảm mạnh nhất kể từ tháng 2/2020, thời điểm dịch COVID-19 làm đảo lộn hoạt động thương mại toàn cầu.

Tăng trưởng trong hoạt động xuất khẩu trung gian cũng sụt giảm trước những áp lực thuế quan từ Mỹ. Xuất khẩu sang các nước ASEAN chỉ tăng 14,8% trong tháng 5, con số này yếu hơn đáng kể so với mức tăng 20,8% trong tháng 4. Xuất khẩu sang khu vực Mỹ Latinh chỉ tăng 2,3%, đánh dấu mức tăng trưởng chậm lại rõ rệt so với mức tăng 17,3% ghi nhận trong tháng 4.

Nhập khẩu giảm tốc rõ rệt

Về phía nhập khẩu, bức tranh nhập khẩu thậm chí còn kém sắc hơn nữa do sức mua nội địa yếu làm giảm nhu cầu nhập khẩu.

Theo thống kê Hải quan nước này, trong tháng 5, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của Trung Quốc giảm 3,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Con số này giảm mạnh hơn nhiều so với mức giảm 0,2% ghi nhận trong tháng 4, đồng thời đánh dấu tháng tăng trưởng âm thứ tư liên tiếp, cho thấy nhu cầu nội địa Trung Quốc chưa phục hồi như kỳ vọng.

Trong bối cảnh sức mua yếu cả trong nội địa và thị trường xuất khẩu, các doanh nghiệp trong nước hạn chế nhập thêm nguyên liệu khi đơn hàng xuất khẩu giảm và sản lượng tồn kho vẫn ở mức cao. Chính phủ nước này đẩy mạnh nới lỏng tiền tệ để vực dậy nền kinh tế nhưng như vậy là chưa đủ để kích cầu tiêu dùng và bù đắp sự suy yếu của lĩnh vực bất động sản. Điều này khiến nhu cầu nhập khẩu máy móc thiết bị và vật liệu xây dựng vẫn thấp. Thêm vào đó, giá nhiều hàng hóa cơ bản trên thế giới giảm so với năm trước cũng kéo kim ngạch nhập khẩu tính theo giá trị USD giảm xuống.

Tăng trưởng nhập khẩu hàng hóa của Trung Quốc - Nguồn: Tác giả tự tổng hợp

Tuy vậy, trước tình hình không ít khó khăn trên, bức tranh thương mại của quốc gia này hiện đã xuất hiện một vài “điểm sáng” nhất định. Vào ngày 12/5, Trung Quốc và Mỹ đã đạt được thỏa thuận ở Geneva, Thụy Sĩ. Chính vì vậy, do độ trễ của hoạt động xuất nhập khẩu và dữ liệu thống kê, tác động của thỏa thuận Geneva giữa Mỹ và Trung Quốc nhiều khả năng sẽ được thể hiện vào con số xuất khẩu tháng 6 của Trung Quốc. Bên cạnh đó, Trung Quốc và Mỹ hiện đã đạt được thỏa thuận thương mại tạm thời sau hai vòng đàm phán. Áp lực thuế quan tạm thời được giải tỏa bớt có thể hỗ trợ cho hoạt động xuất nhập khẩu trong ngắn hạn.

Tuy nhiên, tác động tiêu cực về dài hạn là không tránh khỏi và hoạt động xuất nhập khẩu của Trung Quốc khó có thể quay lại mức tăng trưởng tốt như hồi đầu năm, do làn sóng tranh thủ nhập khẩu trước đó, tức hiệu ứng “cầu đi trước, cung theo sau”, đã lắng xuống. Nhu cầu mua hàng có thể chậm lại trong tương lai và kéo giảm nhu cầu nhập khẩu xuống thấp hơn nữa.

Hoạt động sản xuất yếu nhất kể từ tháng 9/2022

Số liệu tháng 5 cũng cho thấy sự suy yếu rõ rệt trong hoạt động sản xuất của nước này, qua đó phác họa rõ nét hơn tác động của áp lực thuế quan lên hoạt động sản xuất của “công xưởng sản xuất lớn nhất của thế giới”.

Cụ thể, theo kết quả khảo sát tư nhân Caixin, chỉ số quản lý thu mua (PMI) sản xuất của Trung Quốc chỉ đạt 48,3 điểm trong tháng 5, con số này thấp hơn đáng kể so với mức 50,4 điểm đạt được vào tháng 4. Đáng chú ý, đây là lần đầu tiên chỉ số này rơi xuống dưới ngưỡng 50 điểm kể từ tháng 9 năm ngoái, đồng thời là mức thấp nhất kể từ tháng 9/2022, cho thấy hoạt động sản xuất của quốc gia này đã thu hẹp với tốc độ nhanh chóng trong bối cảnh nền kinh tế đối diện với thách thức từ cả yếu tố bên trong và áp lực bên ngoài.

Bên cạnh báo cáo Caixin, một báo cáo khác từ NBS cũng cho kết quả tiêu cực tương tự. Cụ thể, báo cáo chính thức từ NBS cho thấy hoạt động sản xuất của Trung Quốc đã thu hẹp 2 tháng liên tiếp, thể hiện qua chỉ số PMI sản xuất tháng 5 chỉ đạt 49,5 điểm. Đáng chú ý, chỉ số đơn đặt hàng mới, chỉ số có trọng số lớn nhất trong nhóm chỉ số phụ cấu thành PMI, cũng giảm xuống 49,8 điểm trong tháng 5, phản ánh sự bất định trong cả nhu cầu quốc tế và nhu cầu trong nước.

Chỉ số PMI sản xuất Caixin Trung Quốc - Nguồn: Tác giả tự tổng hợp

Đi sâu hơn vào hai báo cáo này. Về bản chất, chỉ số PMI sản xuất Caixin dựa trên kết quả khảo sát khoảng 650 nhà sản xuất tư nhân và nhà nước Trung Quốc, đồng thời tập trung nhiều hơn vào các doanh nghiệp định hướng xuất khẩu, tức phản ánh nhiều hơn về nhu cầu nước ngoài. Trong khi đó, chỉ số PMI của NBS dựa trên kết quả khảo sát khoảng 3.200 công ty sản xuất trên khắp Trung Quốc, phản ánh bao quát hơn về cả nhu cầu nội địa và quốc tế.

Do đó, việc chỉ số PMI sản xuất Caixin và báo cáo PMI của NBS đều ở vùng tiêu cực đang dấy lên hồi chuông cảnh báo về tình trạng nhu cầu yếu ở cả thị trường nội địa và nước ngoài, đặc biệt, số liệu tiêu cực trong báo cáo Caixin càng làm nổi bật dấu hiệu suy giảm chung trong bức tranh kinh tế toàn cầu.

Như vậy, loạt số liệu kinh tế tháng 5 đã cho thấy đà tăng trưởng của Trung Quốc đang chậm lại rõ rệt - một dấu hiệu cho thấy nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang dần “ngấm đòn” từ cuộc chiến thương mại do Mỹ khởi xướng.

Mặc dù Chính phủ nước này đã nỗ lực tung ra nhiều gói kích thích quy mô lớn và mạnh tay nới lỏng chính sách tiền tệ, song những biện pháp này vẫn chưa đủ sức vực dậy nền kinh tế vốn đang đối mặt với hàng loạt thách thức bao gồm: Nhu cầu tiêu dùng nội địa suy giảm, khủng hoảng bất động sản kéo dài, "bóng ma” giảm phát và áp lực thuế quan của Mỹ. Loạt thách thức này đang đe dọa trực tiếp đến mục tiêu tăng trưởng 5% mà Bắc Kinh đặt ra cho năm nay. Chính vì vậy, trong thời gian tới, Chính phủ nước này sẽ phải sử dụng nhiều công cụ hỗ trợ hơn nữa để có thể vực dậy nền kinh tế, đặc biệt là chính sách tài khóa, để có thể hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng 5% hàng năm của Chính phủ.