Tháng 4/2012, Nghị định 24 ra đời trong bối cảnh thị trường vàng hỗn loạn, các ngân hàng huy động và cho vay vàng, còn người dân gửi tiết kiệm bằng vàng thay vì tiền đồng. Khi giá vàng tăng vọt, các ngân hàng không kịp xoay xở, dẫn đến thua lỗ nặng nề, rủi ro hệ thống hiện hữu. Chính phủ buộc phải “chốt van” bằng Nghị định 24, siết chặt quyền kinh doanh vàng miếng về tay Nhà nước, độc quyền thương hiệu SJC.

13 năm sau, Nghị định 232 xuất hiện như một “bước ngoặt lịch sử”. Cơ chế độc quyền bị xóa bỏ, thay vào đó là một khuôn khổ mới: cho phép ngân hàng thương mại và doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia, nhưng dưới sự kiểm soát chặt chẽ hơn.

Điều kiện để tham gia cuộc chơi này không hề dễ thở. Doanh nghiệp muốn sản xuất vàng miếng phải có vốn điều lệ tối thiểu 1.000 tỷ đồng, còn ngân hàng là 50.000 tỷ đồng. Thực tế, chỉ có vài “ông lớn” đủ chuẩn: PNJ, DOJI, SJC về phía doanh nghiệp và 8 ngân hàng vốn điều lệ “khủng” gồm Vietcombank, BIDV, VietinBank, Agribank, VPBank, Techcombank, MB, ACB.

Sự trở lại sau 13 năm: khác biệt lớn từ bối cảnh đến cách quản lý

Nhắc lại quá khứ, ông Huỳnh Trung Khánh, Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam (VGTA), đồng thời là Cố vấn cấp cao Hội đồng Vàng Thế giới chia sẻ với Vietnambiz rằng, sự trở lại của ngân hàng lần này khác hơn nhiều so với trước Nghị định 24.

Hơn 13 năm trước, thị trường vàng còn khá “tự do”. Người dân gửi tiết kiệm bằng vàng, trong khi một số ngân hàng tận dụng nguồn vàng huy động để bán lấy tiền đồng cho vay - hưởng chênh lệch lãi suất khổng lồ: lãi suất gửi vàng chỉ 2%/năm nhưng cho vay bằng VND lên tới trên 10%. Khi giá vàng tăng sốc, người dân đồng loạt rút vàng, trong khi ngân hàng không có công cụ phòng ngừa rủi ro, dẫn tới thua lỗ nặng. Chính tình trạng này buộc Chính phủ phải ban hành Nghị định 24 (2012), siết chặt vai trò của ngân hàng, chấm dứt huy động và cho vay vàng để chống “vàng hóa” nền kinh tế.

Khác với bối cảnh đó, Nghị định 232 hiện nay mở cửa có chọn lọc, ngân hàng thương mại đủ điều kiện mới được phép tham gia, nhưng chỉ trong các hoạt động sản xuất, nhập khẩu vàng nguyên liệu, mua bán vàng miếng để bình ổn thị trường. Họ không được phép huy động hay cho vay vàng - vốn là nguồn gốc rủi ro lớn nhất trước kia.

“Trong 8 ngân hàng đủ điều kiện thì hơn một nửa là ngân hàng quốc doanh, do đó Nhà nước sẽ kiểm soát được tốt hơn, không lo tình trạng xé rào. Mức độ tham gia của ngân hàng lần này rõ ràng hạn chế và chặt chẽ hơn rất nhiều”, ông Khánh nhấn mạnh.

Theo ông Khánh, điểm mới quan trọng nhất chính là việc ngân hàng thương mại được nhập khẩu vàng nguyên liệu, sau đó phân phối lại cho doanh nghiệp chế tác trong nước. Thực tế, cả nước chỉ có vài doanh nghiệp lớn đủ vốn để nhập khẩu trực tiếp như PNJ, SJC, DOJI, trong khi có tới hàng ngàn cơ sở chế tác vàng nữ trang nhỏ lẻ hoàn toàn không đủ năng lực.

“Ngân hàng nhập khẩu sỉ về, bán lại cho doanh nghiệp chế tác nhỏ. Đây là cách để mở rộng nguồn cung nguyên liệu hợp pháp, thay thế vàng nhập lậu vốn bị siết chặt trong hai năm qua”, ông Khánh phân tích.

Cũng về vấn đề này, ông Nguyễn Quang Huy - CEO Khoa Tài chính Ngân hàng - Trường ĐH Nguyễn Trãi bày tỏ, sau hơn 13 năm thực hiện cơ chế quản lý chặt chẽ, việc ban hành Nghị định 232 mở ra một giai đoạn mới cho thị trường vàng. Đây không chỉ là sự thay đổi trong cách thức quản lý, mà còn là bước tiến thể hiện tư duy điều hành linh hoạt: vừa giữ vai trò định hướng, vừa khuyến khích sự tham gia của thị trường trong khuôn khổ minh bạch và an toàn.

Ông Huy cho biết, nếu giai đoạn hơn một thập kỷ trước thị trường còn vận hành tự do, dễ phát sinh rủi ro, thì lần “mở cửa” này mang tính có chọn lọc. Tiêu chuẩn tham gia cao, chỉ dành cho những tổ chức có tiềm lực và năng lực quản trị tốt. Ngoài ra, quy trình minh bạch, từ sản xuất, nhập khẩu đến giao dịch, tất cả đều gắn với sự giám sát và chuẩn hóa. Đồng thời cũng không để tái diễn tình trạng cũ, mà hướng tới một thị trường ổn định, gắn với lợi ích chung của nền kinh tế.

Về tầm nhìn dài hạn, ông Huy cho rằng chính sách mới hướng đến ba mục tiêu then chốt. Thứ nhất là ổn định và hài hòa, vừa đáp ứng nhu cầu hợp pháp của người dân, doanh nghiệp, vừa củng cố sự bền vững của hệ thống tài chính - tiền tệ. Thứ hai là minh bạch hóa thị trường, khi mọi hoạt động niêm yết giá, thanh toán qua ngân hàng và kết nối dữ liệu đều góp phần tạo ra một môi trường công khai, công bằng hơn. Và cuối cùng là định hướng phát triển bền vững, bởi Nghị định 232 cũng là bước chuẩn bị cho những mô hình hiện đại hơn trong tương lai, như sàn giao dịch tập trung hay các công cụ phòng ngừa rủi ro, giúp thị trường vàng ngày càng chuyên nghiệp và hội nhập quốc tế.

Các "ông lớn" chuẩn bị ra sao cho "cuộc tái xuất"?

Techcombank là một trong những cái tên tiên phong bày tỏ sự sẵn sàng để tham gia thị trường vàng. Chia sẻ với báo chí, ông Phạm Quang Thắng - Phó Tổng Giám đốc Techcombank, đánh giá Nghị định 232 là bước đi đúng đắn và kịp thời, cho phép ngân hàng và doanh nghiệp có tiềm lực tài chính lớn tham gia nhập khẩu, sản xuất vàng miếng. Techcombank đã chuẩn bị sẵn sàng trở lại thị trường vàng sau thời gian dài tạm ngừng hoạt động ở lĩnh vực này.

Ngân hàng đang tìm kiếm đối tác quốc tế để nhập khẩu vàng nguyên liệu, đồng thời nghiên cứu chế tác vàng miếng mang thương hiệu riêng. Trong nước, Techcombank đã xây dựng cơ sở vật chất, quy trình nhập khẩu, kho bãi, nhân sự và kênh phân phối. Ngoài giao dịch trực tiếp tại chi nhánh, ngân hàng còn định hướng phát triển kênh mua bán vàng trực tuyến.

Theo ông Thắng, việc áp dụng thanh toán qua tài khoản với giao dịch vàng từ 20 triệu đồng trở lên là phù hợp. “Ngay cả giao dịch nhỏ ở chợ vài nghìn đồng cũng đã chuyển khoản. Việc thanh toán qua tài khoản không chỉ hợp lý mà còn góp phần minh bạch dòng tiền, ngăn chặn rửa tiền và vốn bất hợp pháp”, ông Thắng phân tích.

Ông Đào Công Thắng - Quyền Tổng Giám đốc Công ty SJC, cho biết Nghị định 232 tạo điều kiện để doanh nghiệp chủ động hơn trong sản xuất và cung ứng vàng miếng. SJC sẽ thu hồi các loại vàng miếng không đạt chuẩn như bị móp, xước hoặc hư hỏng, sau đó nấu chảy và dập lại thành vàng miếng mới. “Chúng tôi có thể chủ động tái chế để đưa vàng đạt chuẩn ra thị trường, đáp ứng nhu cầu mua của người dân”, ông Thắng nói.

Song song, SJC sẽ làm thủ tục xin cấp phép nhập khẩu vàng nguyên liệu từ Ngân hàng Nhà nước. Hiện doanh nghiệp sở hữu dây chuyền sản xuất công suất 5.000 lượng/ngày và từng ba lần sản xuất vàng miếng theo đặt hàng của Ngân hàng Nhà nước, mỗi đợt khoảng 5 tấn. Vốn điều lệ của SJC hiện là 1.667 tỷ đồng, đáp ứng yêu cầu tối thiểu 1.000 tỷ đồng để tham gia nhập khẩu vàng nguyên liệu theo quy định mới.