Lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và tác động đến doanh nghiệp

Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) được áp dụng tại Việt Nam từ năm 1995 với mục tiêu định hướng tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách.

Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế gặp nhiều thách thức, số lượng doanh nghiệp rút khỏi thị trường tăng cao và sức mua của người dân suy giảm, chính sách này đang gây nhiều tranh cãi.

Đặc biệt, việc áp thuế cao hơn đối với xăng, điều hòa nhiệt độ và nước giải khát có đường đặt ra câu hỏi lớn về tính hợp lý và công bằng. Nếu việc tăng thuế không được tính toán kỹ lưỡng, liệu có giúp ngân sách tăng thu hay sẽ tạo áp lực lớn lên doanh nghiệp, làm trầm trọng thêm tình trạng suy giảm kinh tế?

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt: Công cụ tài khóa hay rào cản tăng trưởng?

Theo dự thảo sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt do Bộ Tài chính trình, Chính phủ đề xuất tiếp tục áp thuế tiêu thụ đặc biệt với xăng dầu, điều hòa nhiệt độ công suất dưới 90.000 BTU và bổ sung mức thuế 10% đối với nước giải khát có đường từ năm 2026.

Tuy nhiên, đề xuất này đang vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ nhiều đại biểu Quốc hội, giới chuyên gia kinh tế và cộng đồng doanh nghiệp.

Bà Lê Thị Nga, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Dân nguyện và Giám sát của Quốc hội, nhận định: “Xăng dầu và điều hòa đều là mặt hàng thiết yếu, việc đánh thuế này là không đúng bản chất của sắc thuế tiêu thụ đặc biệt – vốn chỉ áp dụng với các mặt hàng xa xỉ". Bà cũng cho biết, nhiều lần góp ý khi thảo luận ở tổ và hội trường tại kỳ họp Quốc hội nhưng chưa được tiếp thu đầy đủ trong dự thảo luật mới.

Cùng quan điểm, ông Hoàng Thanh Tùng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, cũng khẳng định: “Xăng dầu đã chịu nhiều loại thuế khác như thuế bảo vệ môi trường, thuế VAT và thuế nhập khẩu. Việc tiếp tục áp thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ làm tăng gánh nặng lên người dân và doanh nghiệp".

Theo tính toán, giá xăng RON 95-III có thể tăng lên hơn 23.000 đồng/lít nếu áp thuế tiêu thụ đặc biệt, kéo theo chi phí vận tải và giá cả hàng hóa tăng cao.

Số liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy, trong năm 2024, số doanh nghiệp rút khỏi thị trường đã lên đến 197.900 doanh nghiệp, tăng 14,7% so với năm 2023. Nếu chính sách thuế mới có hiệu lực, chi phí sản xuất sẽ tiếp tục tăng, đặc biệt trong các ngành công nghiệp phụ thuộc vào xăng dầu và các sản phẩm chịu thuế TTĐB cao hơn. Điều này có thể dẫn đến phá sản hàng loạt, kéo theo tỷ lệ thất nghiệp tăng cao và làm suy giảm tăng trưởng kinh tế.

Cân đối ngân sách: Giải pháp nào thay thế việc tăng thuế?

Theo báo cáo từ Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM), nếu áp thuế TTĐB 10% đối với nước giải khát có đường, tổng giá trị sản xuất của nền kinh tế có thể giảm 55.519 tỷ đồng, tương đương mức suy giảm 0,164% GDP. Ngoài ra, việc tiếp tục đánh thuế TTĐB với xăng có thể khiến giá nhiên liệu tăng cao, kéo theo chi phí vận tải và giá cả hàng hóa leo thang.

Trong khi đó, ông Cao Anh Tuấn, Thứ trưởng Bộ Tài chính, giải thích rằng: “Việc đánh thuế đối với điều hòa nhằm định hướng tiêu dùng tiết kiệm điện và bảo vệ môi trường". Tuy nhiên, nhiều chuyên gia phản biện rằng thay vì đánh thuế, Chính phủ nên khuyến khích các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, áp dụng tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng và nghiên cứu các giải pháp giảm tiêu thụ điện mà không cần đến biện pháp tài khóa mạnh tay.

Một hệ lụy khác của việc tăng thuế là làm gia tăng tình trạng buôn lậu và thị trường phi chính thức. Khi giá sản phẩm hợp pháp tăng cao, người tiêu dùng có xu hướng tìm đến hàng nhập lậu không kiểm soát chất lượng, gây thất thu ngân sách và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng.

Đây là bài học mà nhiều nước như Indonesia và Philippines đã trải qua khi thuế thuốc lá tăng nhanh khiến hàng nhập lậu chiếm thị phần đáng kể.

Giãn lộ trình tăng thuế: Liệu có phải giải pháp hợp lý?

Trước những tác động tiêu cực, một số đại biểu Quốc hội đề xuất giãn lộ trình tăng thuế thay vì áp dụng ngay lập tức. Ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính, đề xuất: “Nếu tiếp cận xăng là hàng hóa đầu vào thiết yếu của nền kinh tế, có thể xem xét lại việc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt và chuyển sang tăng thuế bảo vệ môi trường".

Theo đề xuất của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt nên được lùi từ năm 2026 sang năm 2028, với mức tăng 5% mỗi hai năm nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

Đối với mặt hàng rượu, bia và thuốc lá, nhiều chuyên gia đồng ý duy trì thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức cao nhưng cần có chính sách kiểm soát chặt chẽ để tránh hàng nhập lậu tràn vào thị trường. Kinh nghiệm từ Philippines, Indonesia và Malaysia cho thấy, khi thuế tăng quá nhanh, hàng nhập lậu có thể tăng gấp 2-3 lần, gây thất thu lớn cho ngân sách.

Cần một chính sách thuế linh hoạt, không gây sốc cho nền kinh tế

Việc sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt cần được thực hiện trên cơ sở đánh giá đầy đủ tác động đến kinh tế vĩ mô, doanh nghiệp và người tiêu dùng. Nếu tăng thuế quá nhanh, nền kinh tế có thể mất động lực tăng trưởng. Nếu không điều chỉnh hợp lý, mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường cũng khó đạt được.

Chính phủ cần tính toán kỹ lưỡng, xây dựng lộ trình hợp lý, không tăng thuế đột ngột mà áp dụng theo chu kỳ 2-3 năm để doanh nghiệp có thời gian thích nghi. Trước khi áp thuế với mặt hàng mới như nước giải khát có đường, cần nghiên cứu kỹ ảnh hưởng đến ngành sản xuất và chuỗi cung ứng. Đồng thời, cần siết chặt kiểm soát biên giới để tránh thất thu ngân sách do hàng lậu tràn vào.

Với mục tiêu tăng trưởng GDP trên 8% vào năm 2025, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ là công cụ tài khóa mà còn phải đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân. Những quyết định được đưa ra trong thời gian tới sẽ có ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển kinh tế và môi trường kinh doanh tại Việt Nam.