Theo số liệu mới đây từ Hải quan Việt Nam, xuất khẩu thủy sản Việt Nam đang ghi nhận bước tăng trưởng ấn tượng trong năm 2025, với kim ngạch 8 tháng đạt hơn 7,3 tỷ USD, tăng gần 17% so với cùng kỳ.

Tuy nhiên, đằng sau gam màu sáng là những thách thức đang bủa vây khi “thẻ vàng” IUU vẫn chưa được gỡ bỏ. Điều này khiến các lô hàng hải sản khai thác vào EU phải kiểm tra 100%, làm đội chi phí, kéo dài thời gian giao hàng, giảm sức cạnh tranh.

Trong khi chưa kịp tháo gỡ nút thắt này, ngành thủy sản Việt Nam lại đón thêm một “cú đánh” từ thị trường Mỹ. Theo kết quả đánh giá mới công bố, Mỹ từ chối công nhận mức độ tương đương của 12 nghề cá Việt Nam theo MMPA. Danh mục này bao gồm nhiều loài xuất khẩu chủ lực như cá ngừ, cá thu, mực, bạch tuộc và giáp xác. Kể từ 1/1/2026, sản phẩm từ những nghề cá bị từ chối sẽ không được phép vào Mỹ, ước tính có thể khiến Việt Nam mất đi hơn 500 triệu USD kim ngạch mỗi năm.

Không chỉ cá ngừ, nhuyễn thể, mà cả cá tra và tôm vốn là hai sản phẩm chủ lực của thủy sản Việt Nam cũng chịu sức ép lớn.

Với cá tra, Mỹ hiện là thị trường quan trọng, chiếm hơn 234 triệu USD trong 8 tháng đầu năm 2025. Tuy nhiên, ngoài rào cản MMPA, cá tra còn phải gánh thêm áp lực từ thuế chống bán phá giá và thuế đối ứng 20% theo cơ chế mới. Điều này khiến giá cá tra Việt Nam cao hơn so với hàng của Thái Lan, Indonesia hay Ecuador, làm suy giảm lợi thế cạnh tranh.

Với tôm, ngoài bài toán cạnh tranh giá, doanh nghiệp Việt còn đối diện nguy cơ bị áp mức thuế chống bán phá giá bất thường trong kỳ rà soát POR19. Đáng lo ngại, nếu Mỹ áp dụng mức thuế cao, hàng chục doanh nghiệp có thể bị gạt khỏi thị trường này.

Thẻ vàng IUU chưa gỡ, thêm 'án phạt' từ Mỹ: Ngành cá tra, tôm đứng trước thử thách kép
Theo các chuyên gia, nếu không có giải pháp kịp thời, xuất khẩu thủy sản năm 2026 có thể sụt giảm hàng tỷ USD.

Bà Lê Hằng – Phó Tổng Thư ký VASEP cho hay, xuất khẩu thủy sản Việt Nam năm 2025 có thể cán mốc 10 tỷ USD, nhưng con số này chưa đảm bảo chắc chắn cho tương lai.

“Từ cuối tháng 11 trở đi, xuất khẩu sẽ chững lại. Nếu không xử lý căn cơ các vấn đề về thuế, rào cản kỹ thuật và IUU, ngành thủy sản sẽ bước vào giai đoạn khó khăn từ năm 2026”, Phó Tổng Thư ký VASEP cảnh báo.

Thực tế, ngoài Mỹ và EU, nhiều thị trường khác cũng ngày càng siết chặt yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, chứng nhận bền vững và trách nhiệm môi trường. Điều này đồng nghĩa, doanh nghiệp thủy sản không thể chỉ “né” Mỹ hay EU mà buộc phải chuyển đổi toàn diện cách quản lý và sản xuất.

Trước sức ép kép, VASEP và các chuyên gia khuyến nghị cần đẩy nhanh tiến độ gỡ thẻ vàng IUU, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương và địa phương trong quản lý đội tàu, áp dụng công nghệ giám sát, xử phạt nghiêm hành vi vi phạm. Đồng thời, chủ động đối thoại với Mỹ để tìm giải pháp tháo gỡ vướng mắc về MMPA, chuẩn hóa hoạt động khai thác, đáp ứng tiêu chuẩn bảo tồn sinh vật biển.

Đặc biệt, đa dạng hóa thị trường, đặc biệt tận dụng ưu đãi từ CPTPP, ASEAN và Trung Đông, nơi ít rào cản kỹ thuật hơn nhưng nhu cầu đang tăng mạnh. Tăng tỷ trọng sản phẩm giá trị gia tăng, từ cá tra chế biến sâu đến tôm hữu cơ... Đây là con đường giúp hàng Việt Nam cạnh tranh bằng chất lượng, bền vững thay vì giá rẻ.