Việt Nam đứng trước cơ hội vượt qua ‘lời nguyền’ mà cả châu Á mới có 5 nền kinh tế từng vượt qua

“Bẫy thu nhập trung bình” – lời nguyền cản trở mơ ước của loạt quốc gia đang phát triển

Thuật ngữ “bẫy thu nhập trung bình” (middle-income trap) được Ngân hàng Thế giới (WB) sử dụng để mô tả tình trạng một quốc gia sau khi đạt mức thu nhập trung bình thì bị chững lại, không thể tiếp tục tăng trưởng để gia nhập nhóm nước thu nhập cao. Điều này thường xảy ra khi lợi thế cạnh tranh ban đầu như lao động giá rẻ và khai thác tài nguyên dần mất đi, nhưng quốc gia đó lại chưa kịp chuyển mình sang mô hình tăng trưởng dựa vào đổi mới sáng tạo, công nghệ và năng suất lao động cao.

Nếu nói một cách hình tượng, đây giống như việc một người nông dân đã thoát nghèo nhưng không học nghề mới, không đầu tư kỹ năng hay công nghệ – dẫn đến làm mãi vẫn chỉ sống tạm ổn chứ không khá lên được.

Theo phân loại của WB (cập nhật 2023):

• Thu nhập thấp: GNI/người < 1.135 USD
• Thu nhập trung bình thấp: 1.136 – 4.465 USD
• Thu nhập trung bình cao: 4.466 – 13.845 USD
• Thu nhập cao: ≥ 13.846 USD

Hiện nay, GNI/người của Việt Nam mới chỉ đạt khoảng 4.300–4.500 USD, tức là đang ở ngưỡng trên của thu nhập trung bình thấp, và việc vượt ngưỡng này để đi tiếp là điều không hề dễ dàng.

“Bẫy thu nhập trung bình” là bài toán nan giải với rất nhiều nền kinh tế đang phát triển trên thế giới. Ở châu Á, chỉ 5 nền kinh tế được đánh giá là đã vượt qua thành công gồm: Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Đài Loan (Trung Quốc) và Israel. Họ đều làm được điều mà nhiều nước không làm nổi: chuyển đổi mô hình tăng trưởng sang dựa vào khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo, giáo dục chất lượng cao và quản trị hiệu quả.

Các nền kinh tế vượt "bẫy thu nhập trung bình", trong đó Đài Loan thuộc Trung Quốc. Nguồn: Internet

Ngược lại, hàng loạt quốc gia từng có tiềm năng như Argentina, Nam Phi, Brazil, hay thậm chí là những cái tên đình đám như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia đến nay vẫn chưa chính thức thoát khỏi nhóm thu nhập trung bình, dù đã duy trì tăng trưởng trong nhiều thập kỷ.

Việt Nam hiện cũng đang nằm trong vùng “trũng” này. Việc tăng trưởng dựa vào FDI, gia công, xuất khẩu thô, và nhân công giá rẻ đang bộc lộ giới hạn. Trong khi đó, năng suất lao động thấp, đầu tư cho R&D còn rất hạn chế, và khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu còn yếu. Nếu không có cú hích chuyển mình mạnh mẽ, chúng ta rất dễ rơi vào tình trạng “già trước khi giàu” – một biến thể khác của bẫy thu nhập trung bình.

Việt Nam quyết tâm chuẩn bị cho những mục tiêu phát triển đầy thách thức

Trong Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2045, Việt Nam đã xác định rõ các cột mốc quan trọng của quá trình phát triển quốc gia:

• Đến năm 2025: Trở thành quốc gia đang phát triển có nền công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua ngưỡng thu nhập trung bình thấp.
• Đến năm 2030: Trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, đạt mức thu nhập trung bình cao (khoảng 7.500–9.000 USD/người).
• Đến năm 2045: Trở thành quốc gia phát triển, có thu nhập cao (trên 13.800 USD/người theo chuẩn hiện hành của Ngân hàng Thế giới).

Không dừng lại ở đó, Việt Nam còn đặt ra các mục tiêu tăng trưởng kinh tế mang tính đột phá: đạt mức tăng trưởng GDP từ 8% trở lên vào năm 2025, và hướng tới duy trì tốc độ tăng trưởng hai con số trong các năm sau. Đây là những mục tiêu đầy tham vọng, thể hiện khát vọng vươn lên mạnh mẽ, hướng tới một mô hình phát triển chất lượng cao, bền vững và dựa trên đổi mới sáng tạo.

Mô phỏng dự ấn sân bay Long Thành. Nguồn: Internet

Để hiện thực hóa khát vọng đó, thời gian qua, Chính phủ đã triển khai nhiều chính sách cải cách nền tảng nhằm kiến tạo động lực tăng trưởng dài hạn, nổi bật như:

Cải cách thể chế và tinh gọn bộ máy hành chính tiếp tục là ưu tiên hàng đầu. Mục tiêu là xây dựng một môi trường quản lý minh bạch, hiệu quả, giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp. Việc sửa đổi Luật Đầu tư, Luật Doanh nghiệp cùng với quá trình phân cấp mạnh mẽ cho chính quyền địa phương đã góp phần tạo thuận lợi hơn cho khu vực tư nhân và thu hút đầu tư.

Chính phủ thúc đẩy mạnh mẽ phát triển công nghệ mới và chuyển đổi số. Đặc biệt, các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), điện toán đám mây và các nền tảng số trong các ngành kinh tế chủ chốt đang nhận được sự đầu tư đáng kể. Chiến lược quốc gia về nghiên cứu và ứng dụng AI đến năm 2030 được ban hành với mục tiêu xây dựng hệ sinh thái công nghệ tiên tiến và nâng cao tỷ trọng của kinh tế số trong GDP.

Hàng loạt dự án hạ tầng quy mô lớn đang được triển khai đồng bộ và khẩn trương như: cao tốc Bắc – Nam phía Đông, sân bay quốc tế Long Thành, các tuyến vành đai tại TP.HCM và Hà Nội. Đây là các công trình mang tính chiến lược, không chỉ giúp hoàn thiện mạng lưới logistics mà còn góp phần kết nối vùng miền, gia tăng năng lực cạnh tranh và tạo động lực lan tỏa cho phát triển kinh tế quốc gia.

Những bước đi đó cho thấy Việt Nam đang từng bước xây dựng nền tảng cần thiết để vượt qua “bẫy thu nhập trung bình” – một thách thức lớn mà nhiều quốc gia đang phát triển gặp phải. Thay vì phụ thuộc vào tăng trưởng theo chiều rộng như trước, Việt Nam đang chuyển hướng sang mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nếu không vượt qua được bẫy thu nhập trung bình, mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045 sẽ vẫn chỉ là một khát vọng trên giấy. Nhưng nếu thành công, Việt Nam có thể viết nên một chương mới trong lịch sử phát triển của mình – như Hàn Quốc đã từng làm được vào cuối thế kỷ 20.