Chuyên gia cảnh báo: Khung pháp lý lạc hậu đang cản trở thu thuế hộ kinh doanh hiệu quả

Nghị định 70/2025/NĐ-CP về hóa đơn điện tử và máy tính tiền bắt buộc có hiệu lực chưa lâu nhưng đã khiến nhiều tiểu thương hoang mang vì sợ bị ‘siết thuế’ hoặc xử phạt do không hiểu rõ đối tượng áp dụng. Các chuyên gia cho rằng, nguyên nhân sâu xa đến từ cách định danh hộ kinh doanh vẫn còn lạc hậu so với thực tế phát triển kinh tế hiện nay, và đã đến lúc cần xây dựng một khung pháp lý mới rõ ràng, đầy đủ và bao quát hơn.

Tại tọa đàm ‘Hộ kinh doanh trước vấn nạn hàng giả và tuân thủ thuế’ ngày 22/6, bà Lê Thị Duyên Hải – Phó Tổng Thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam – cho biết phần lớn tâm lý bất an của tiểu thương là do hiểu nhầm quy định. ‘Có người chỉ bán rau ngoài chợ cũng lo phải lắp máy tính tiền, trong khi họ hoàn toàn không thuộc diện bắt buộc’, bà chia sẻ.

Hiện chỉ có khoảng 31.000 hộ khoán lớn có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên nằm trong diện thí điểm áp dụng hóa đơn điện tử có mã xác thực – chủ yếu tập trung ở TP.HCM và Hà Nội. Các hộ kinh doanh nhỏ ở vùng sâu, vùng xa không nằm trong diện bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, vì thiếu thông tin rõ ràng và tài liệu hướng dẫn dễ hiểu, nhiều hộ dân phản ứng thái quá, đóng cửa hàng, nghỉ bán vì sợ rủi ro bị phạt.

Bà Đặng Thị Bình An – Chủ tịch Công ty Tư vấn thuế C&A – chia sẻ: ‘Tôi làm nghề 32 năm, đọc Nghị định 70 vẫn thấy mù mờ, phải đến họp ở Cục Thuế để được giải thích mới hiểu’. Bà đề xuất cơ quan thuế cần có tài liệu hướng dẫn đơn giản, chia nhóm cụ thể theo đối tượng, dùng ngôn ngữ phổ thông, phổ biến qua truyền hình và mạng xã hội để người dân dễ tiếp cận.

Đối với tiểu thương, hộ kinh doanh cần chính sách riêng để người dân không né kiểm tra thuế. Nguồn: Internet

Theo Tiến sĩ Võ Trí Thành, khái niệm hộ kinh doanh hiện tại đã quá lạc hậu. Trong nền kinh tế số, họ không chỉ là tiểu thương truyền thống mà còn là freelancer, influencer, lập trình viên, thợ sửa đồ, đào tiền số… ‘Đây là lực lượng có thu nhập, có khách hàng nhưng vẫn nằm ngoài khuôn khổ pháp lý – đồng nghĩa với việc Nhà nước không thu được thuế và cũng không hỗ trợ được khi cần thiết’, ông nói.

Bà Lê Thị Duyên Hải cũng cho biết hiện khái niệm ‘hộ kinh doanh’ chỉ được đề cập rải rác trong các luật, nghị định nhưng chưa có bộ luật riêng để phân loại, định danh, và điều tiết một cách hệ thống. Điều này không chỉ làm khó cho việc thu thuế mà còn tạo cảm giác bất công với người làm ăn hợp pháp và cản trở họ tham gia vào khu vực kinh tế chính thức.

Theo bà Bình An, với những mặt hàng không có hóa đơn đầu vào như hàng nội địa, cần cho phép hộ kinh doanh tự kê khai, phân loại và có cơ chế nộp phí hoặc quản lý tồn kho thay vì xử phạt ngay lập tức. Đối với hàng vi phạm, cần xử lý nghiêm nhưng không nên đánh đồng tiểu thương bán lẻ với người sản xuất cố tình làm giả.

Tiến sĩ Nguyễn Văn Hòa – chuyên gia chính sách công – cũng nhấn mạnh rằng, người dân không phản đối nghĩa vụ thuế, điều họ cần là sự minh bạch, công bằng và dễ hiểu. ‘Khi người dân biết rõ mình phải nộp bao nhiêu và đồng tiền thuế đó được sử dụng ra sao, họ sẽ có trách nhiệm hơn và sẵn sàng tham gia vào khu vực kinh tế chính thức’, ông nói.