Con người đã làm nên kỳ tích khi chạm tới Mặt Trăng cách đây hơn nửa thế kỷ. Chúng ta đã xây dựng kính viễn vọng để nhìn ra những thiên hà xa hàng tỷ năm ánh sáng, thậm chí đang chuẩn bị các sứ mệnh đưa người lên sao Hỏa. Thế nhưng ngay dưới chân mình, một thế giới rộng lớn nằm sâu dưới đáy đại dương lại gần như chưa được khám phá. Điều nghịch lý này là hồi chuông cảnh tỉnh về sự thiên lệch trong các ưu tiên nghiên cứu của nhân loại.

Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Science Advances vào ngày 7/5/2025 đã hé lộ sự thật đáng ngạc nhiên: cho đến nay, con người chỉ mới thực sự quan sát được khoảng 0,001% đáy đại dương sâu, tức là vùng biển có độ sâu từ 200 mét trở xuống. Diện tích khám phá này còn nhỏ hơn diện tích bang Rhode Island của Mỹ và thậm chí chưa bằng hai lần diện tích thành phố Hà Nội. Điều này có nghĩa là hơn 99,999% đáy đại dương vẫn hoàn toàn là vùng đất lạ đối với khoa học.

Con người đã đặt chân lên Mặt Trăng, nhưng dưới đáy đại dương vẫn là một ẩn số
Hơn 99,999% đáy đại dương vẫn hoàn toàn là vùng đất lạ đối với khoa học.

Một trong những lý do chính dẫn đến thực trạng này là việc khảo sát bị tập trung chủ yếu quanh các khu vực bờ biển thuộc các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, New Zealand, Pháp và Đức. 97% các chuyến lặn nghiên cứu trong hơn 50 năm qua đều xuất phát từ năm quốc gia này, khiến phần lớn đại dương ở các khu vực khác bị bỏ qua. Trong khi đó, đáy đại dương không chỉ rộng lớn mà còn ẩn chứa những hệ sinh thái độc đáo, những dạng sống chưa từng biết tới và những chuỗi tương tác sinh học vô cùng phức tạp.

Việc thiếu dữ liệu nghiêm trọng về khu vực sâu dưới biển khiến các nhà khoa học gần như "mù tịt" khi đánh giá tác động của biến đổi khí hậu, ô nhiễm nhựa hay hoạt động khai thác khoáng sản đến hệ sinh thái đại dương. Nếu không có thông tin chính xác, việc đưa ra chính sách bảo tồn hoặc khai thác bền vững là điều gần như bất khả.

Một điều đáng lo ngại nữa là, trong khi các quốc gia giàu có đang sở hữu các thiết bị lặn công nghệ cao, thì những quốc gia đang phát triển – nơi chiếm phần lớn diện tích đại dương – lại không có đủ nguồn lực để nghiên cứu phần biển của chính mình. Điều này không chỉ tạo ra sự bất công trong khoa học mà còn đe dọa sự cân bằng toàn cầu về môi trường biển.

Các chuyên gia trên thế giới đang kêu gọi một chiến dịch khám phá đáy đại dương ở quy mô toàn cầu, với sự tham gia công bằng và minh bạch từ nhiều quốc gia và cộng đồng địa phương. Việc mở rộng hợp tác, chia sẻ công nghệ và dữ liệu sẽ là chìa khóa để chúng ta hiểu rõ hơn về đại dương, bảo vệ nguồn tài nguyên vô giá và phát triển kinh tế biển bền vững.