Doanh nghiệp nào dễ bị ‘ăn mòn’ biên lợi nhuận khi giá vật liệu xây dựng tăng sốc?

Lợi nhuận không đến từ doanh thu, mà đến từ khả năng kiểm soát chi phí. Trong ngành xây dựng, nơi nguyên vật liệu chiếm phần lớn cấu thành giá thành, sự biến động giá cát, đá, thép, xi măng hay nhựa đường có thể “nuốt chửng” biên lợi nhuận của doanh nghiệp chỉ sau vài quý. Theo báo cáo chuyên đề “Cập nhật ngành Xây dựng tháng 6/2025 – Bứt phá trong kỷ nguyên đầu tư công và đô thị hóa” do Agriseco Research công bố ngày 12/6/2025, làn sóng tăng giá vật liệu đang tạo ra sức ép chưa từng có lên những doanh nghiệp yếu về năng lực tài chính và điều phối dòng tiền.

Giá vật liệu tăng phi mã: Ai đang bị đẩy vào thế khó?

Theo Agriseco Research, “chi phí nguyên vật liệu chiếm tỷ trọng lớn nhất trong đầu vào của doanh nghiệp xây dựng”. Giá cát xây dựng đã vượt mốc 450.000 đồng/m³ trong năm 2024, cao hơn 20.000 đồng/m³ so với cùng kỳ, trong khi giá nhựa đường gần chạm ngưỡng 18.000 đồng/kg. Thép – chiếm đến 70% tổng chi phí vật tư – hiện giao dịch quanh mức 12.000–13.500 đồng/kg, vẫn thấp hơn đỉnh 2022, nhưng “rủi ro tăng giá trở lại là hiện hữu khi Trung Quốc siết sản lượng”.

Diễn biến giá một số vật liệu xây dựng chính giai đoạn 2021–2024. Nguồn: Agriseco Research, Báo cáo ngành Xây dựng tháng 6/2025.

Agriseco nhận định: “giá cát, đá, nhựa đường có xu hướng tăng mạnh”, trong khi “giá thép và xi măng duy trì ở mức thấp hơn do áp lực dư cung từ Trung Quốc”. Tuy nhiên, sự mất cân đối giữa từng loại vật liệu khiến doanh nghiệp khó kiểm soát toàn bộ cấu trúc giá thành. Biên lợi nhuận vì vậy có thể bị “bào mòn” theo cách âm thầm nhưng dai dẳng.

Xây dựng hạ tầng – “tuyến đầu” chịu áp lực

Những doanh nghiệp hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực xây dựng hạ tầng như Cienco4 (C4G), Đèo Cả (HHV), Fecon (FCN), Licogi 16 (LCG)… đang đối diện thách thức kép: hợp đồng kéo dài, giá đã cố định và chi phí đầu vào biến động khó lường. Theo Agriseco Research, “những doanh nghiệp có tỷ trọng dự án hạ tầng lớn sẽ bị ảnh hưởng rõ nét hơn từ đà tăng chi phí nguyên vật liệu đầu vào”.

Báo cáo cho biết trong quý I/2025, nhiều tên tuổi lớn đã sụt giảm lợi nhuận mạnh: “VCG giảm tới 68,8% và CTD giảm 45,5% so với cùng kỳ năm trước”. Nguyên nhân, theo báo cáo, là do “biên lợi nhuận gộp suy giảm và chi phí đầu vào tăng nhanh hơn doanh thu”.

So sánh doanh thu và lợi nhuận sau thuế của các doanh nghiệp xây dựng tiêu biểu quý I/2024 và quý I/2025. Nguồn: FiinProX, Agriseco Research tổng hợp.

Hệ quả là dù các doanh nghiệp vẫn đang sở hữu “backlog tăng 20–30% so với năm trước”, nhưng giá trị lợi nhuận tiềm năng lại không tỷ lệ thuận nếu chi phí nguyên vật liệu tiếp tục leo thang.

Diễn biến giá trị hợp đồng chuyển tiếp (backlog) của một số doanh nghiệp xây dựng giai đoạn 2023–2025. Nguồn: Agriseco Research ước tính, tổng hợp.

Xây dựng dân dụng – “bản lĩnh thích nghi” lên ngôi

Trái ngược, nhóm doanh nghiệp thiên về xây dựng dân dụng lại có sức đề kháng tốt hơn. Do thi công theo tiến độ ngắn, vòng đời dự án ngắn và khả năng điều chỉnh giá linh hoạt, những đơn vị này có thể chuyển phần chi phí tăng cho chủ đầu tư. Agriseco nhận định rằng “xu hướng giá vật liệu tăng sẽ có lợi hơn cho các nhà thầu dân dụng nhờ tốc độ xoay vòng vốn nhanh và khả năng chuyển phần chi phí tăng cho chủ đầu tư”.

Thực tế, trong quý I/2025, nhóm doanh nghiệp như DPG, LCG, HHV ghi nhận tăng trưởng lợi nhuận tích cực. Điều này phản ánh khả năng thích ứng với chi phí đầu vào và chiến lược kiểm soát dòng tiền hiệu quả. “Doanh nghiệp có cấu trúc tài chính lành mạnh, tỷ trọng vốn chủ sở hữu cao, khả năng luân chuyển dòng tiền nhanh và backlog lớn sẽ ít chịu ảnh hưởng bởi biến động giá vật liệu” – Agriseco nhấn mạnh.

Cuộc chiến biên lợi nhuận – Ai còn đứng vững?

Biên lợi nhuận gộp toàn ngành năm 2024 đã nhích từ 12% lên 14% – một con số tích cực trong ngắn hạn. Tuy nhiên, theo Agriseco, “Áp lực từ tiến độ giải ngân đầu tư công chưa đạt kỳ vọng và sự gia tăng chi phí nguyên vật liệu làm thu hẹp biên lợi nhuận; đồng thời, doanh nghiệp cũng phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc tiếp cận nguồn vốn mới sau giai đoạn siết chặt quản lý thị trường trái phiếu giai đoạn 2022-2023”.

Lợi nhuận gộp và biên lợi nhuận gộp ngành xây dựng giai đoạn 2020–2024. Nguồn: FiinProX, Agriseco Research tổng hợp.

Không chỉ vậy, tỷ lệ dự phòng nợ khó đòi trên khoản phải thu đã vượt 10%, cho thấy rủi ro tín dụng thương mại đang tăng. Hệ số thanh toán nhanh cũng giảm nhẹ, phản ánh sức ép thanh khoản âm ỉ dưới lớp vỏ tăng trưởng doanh thu.

Diễn biến các khoản phải thu và tỷ lệ dự phòng nợ xấu ngành xây dựng giai đoạn 2020–2025. Nguồn: FiinProX, Agriseco Research tổng hợp.

Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp nào còn lơi lỏng trong quản trị chi phí, phụ thuộc nhiều vào nợ vay, hoặc thiếu cơ chế bảo hiểm rủi ro giá đầu vào – rất dễ trở thành “người bị loại” khỏi cuộc đua lợi nhuận.