Nghịch lý: Kiếm 15 triệu/tháng được coi là thu nhập thấp đủ điều kiện mua nhà ở xã hội, nhưng vẫn phải đóng thuế TNCN

Trên thực tế, một cá nhân có thu nhập 15 triệu đồng/tháng phải nộp thuế thu nhập cá nhân nếu không có người phụ thuộc, vì sau khi trừ mức giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng/tháng, phần thu nhập chịu thuế còn lại là 4 triệu đồng/tháng sẽ bị đánh thuế suất 5%.

Tuy nhiên, theo Nghị định 100/2024/NĐ-CP, những người có thu nhập dưới 15 triệu đồng/tháng lại được xếp vào diện thu nhập thấp, đủ điều kiện mua nhà ở xã hội.

Điều này đặt ra câu hỏi: Tại sao một người bị coi là có thu nhập đủ cao để chịu thuế nhưng lại vẫn được xếp vào nhóm thu nhập thấp khi xét đến chính sách hỗ trợ nhà ở?

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.

Bất cập trong thuế thu nhập cá nhân và hỗ trợ nhà ở

Việc duy trì mức giảm trừ gia cảnh 11 triệu đồng/tháng trong khi chi phí sinh hoạt ngày càng tăng đã khiến thuế thu nhập cá nhân trở thành gánh nặng đối với nhiều người lao động. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tính từ năm 2020 đến 2024, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đã tăng hơn 30%, đồng nghĩa với việc sức mua của người lao động suy giảm đáng kể, nhưng mức giảm trừ gia cảnh vẫn không được điều chỉnh tương ứng.

Điều này dẫn đến tình trạng nhiều người có thu nhập trung bình cũng rơi vào diện phải đóng thuế, dù thực tế họ không có khả năng tích lũy đáng kể sau khi chi trả các chi phí sinh hoạt.

Chuyên gia tài chính TS. Nguyễn Duy Phương, Giám đốc đầu tư tại DG Capital, nhận định: "Nếu một người độc thân có thu nhập 15 triệu đồng/tháng tại TP.HCM hoặc Hà Nội, sau khi trừ tiền thuê nhà, ăn uống, đi lại và các khoản bảo hiểm, gần như không còn dư để tiết kiệm. Chính sách thuế hiện tại đang tạo thêm áp lực lên tầng lớp lao động, làm giảm động lực làm việc và tiêu dùng".

Bên cạnh bất cập về thuế, chính sách nhà ở xã hội cũng không tránh khỏi những điểm thiếu hợp lý. Theo Luật Nhà ở 2023 và Nghị định 100/2024/NĐ-CP, điều kiện để mua nhà ở xã hội là thu nhập không vượt quá 15 triệu đồng/tháng đối với người độc thân và 30 triệu đồng/tháng đối với hộ gia đình.

Điều này có nghĩa là một cá nhân có thu nhập 15 triệu đồng/tháng sẽ vừa bị đánh thuế thu nhập cá nhân, vừa đủ điều kiện hưởng chính sách nhà ở xã hội, tạo ra một sự chồng chéo và thiếu nhất quán trong chính sách tài khóa và an sinh xã hội.

TS. Đỗ Thiên Anh Tuấn, chuyên gia tại Trường Đại học Fulbright Việt Nam, đánh giá: "Nếu một người bị đánh thuế thu nhập, họ không thể đồng thời được xem là người có thu nhập thấp. Cần có sự điều chỉnh chính sách sao cho hợp lý, đảm bảo công bằng trong việc phân bổ nguồn lực".

Tác động của bất cập thuế TNCN đến nền kinh tế và thị trường lao động

Việc đánh thuế không hợp lý không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân người lao động mà còn gây ra tác động tiêu cực đến toàn bộ nền kinh tế. Khi thu nhập bị đánh thuế nhưng không đủ để đảm bảo mức sống tối thiểu, người lao động có xu hướng tìm cách né thuế hoặc chuyển sang khu vực phi chính thức để tránh bị đánh thuế.

Theo nghiên cứu của Viện Kinh tế Việt Nam, khoảng 30% lao động có thu nhập trung bình đã chuyển sang làm việc ngoài luồng để giảm nghĩa vụ thuế, khiến ngân sách nhà nước thất thu hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm.

Bên cạnh đó, thuế TNCN cũng có tác động tiêu cực đến sức mua của người dân. Theo báo cáo tài chính quý IV/2024 của các ngân hàng thương mại, tăng trưởng tín dụng bán lẻ đã giảm 7% so với cùng kỳ năm trước, do người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu để ứng phó với áp lực tài chính. Khi chi tiêu giảm, nền kinh tế mất đi động lực tăng trưởng, khiến GDP có nguy cơ suy giảm.

Đồng thời, sự mâu thuẫn trong chính sách nhà ở cũng làm gia tăng nguy cơ trục lợi chính sách. Một số cá nhân có thể kê khai thu nhập thấp hơn thực tế để đủ điều kiện mua nhà ở xã hội, trong khi những người thực sự cần hỗ trợ lại có thể bị bỏ lỡ do không đáp ứng đúng tiêu chí thu nhập. Điều này không chỉ làm méo mó thị trường mà còn tạo ra những bất công trong việc phân bổ chính sách an sinh xã hội.

Cải cách chính sách thuế: Đâu là giải pháp hợp lý?

Trước thực trạng này, nhiều chuyên gia đã đề xuất các giải pháp cải cách để đảm bảo công bằng và hợp lý trong hệ thống thuế thu nhập cá nhân. Một trong những đề xuất quan trọng nhất là nâng mức giảm trừ gia cảnh lên 16 - 18 triệu đồng/tháng đối với người nộp thuế và 6 - 8 triệu đồng/tháng đối với người phụ thuộc, giúp phản ánh đúng thực tế chi tiêu của người dân.

Bên cạnh đó, biểu thuế lũy tiến cũng cần được điều chỉnh để tránh đánh thuế quá nặng vào nhóm thu nhập trung bình. Hiện nay, Việt Nam áp dụng biểu thuế 7 bậc, với mức cao nhất lên tới 35%, trong khi nhiều nước chỉ áp dụng từ 3 - 5 bậc để đơn giản hóa hệ thống thuế. Một số chuyên gia đề xuất giảm số bậc thuế xuống còn 5 bậc, đồng thời mở rộng khoảng cách giữa các bậc thuế để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người lao động.

Ngoài ra, để đảm bảo chính sách thuế và nhà ở được đồng bộ, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Tài chính và Bộ Xây dựng trong việc xác định lại ngưỡng thu nhập chịu thuế và tiêu chí thu nhập thấp khi xét đến chính sách nhà ở xã hội. Việc sửa đổi này không chỉ giúp loại bỏ mâu thuẫn chính sách, mà còn giúp tăng cường niềm tin của người dân vào hệ thống thuế.

Sự chồng chéo giữa thuế thu nhập cá nhân và chính sách hỗ trợ nhà ở xã hội không chỉ là một vấn đề kỹ thuật mà còn là một bài toán về công bằng tài chính. Một hệ thống thuế hợp lý phải đảm bảo rằng những người có thu nhập đủ sống không bị đánh thuế quá nặng, trong khi chính sách an sinh phải thực sự giúp đỡ những người gặp khó khăn nhất.

Việc nâng mức giảm trừ gia cảnh, điều chỉnh biểu thuế và đồng bộ hóa chính sách thuế với hỗ trợ nhà ở sẽ giúp giải quyết bất cập hiện nay, tạo ra một môi trường kinh tế công bằng hơn, bền vững hơn, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế.