Tại sao nông dân Cẩm Bình phải giấu lúa trong nhà?

Giữa vụ thu hoạch, 28 hộ dân trồng lúa hữu cơ tại thôn Bình Quang, xã Cẩm Bình (TP Hà Tĩnh) đang rơi vào thế bị động khi doanh nghiệp từng liên kết bất ngờ rút lui, còn thương lái thì thu mua với giá rẻ, không tương xứng với công sức và chi phí mà người dân bỏ ra.

Trong vụ xuân năm 2025, người dân thôn Bình Quang canh tác tổng cộng 10,6 ha lúa ST25 theo hướng hữu cơ. Trong đó, 5 ha đã được cấp chứng nhận hữu cơ theo tiêu chuẩn TCVN 11041-2:2017, phần diện tích còn lại đang tiếp tục được canh tác theo quy trình tương tự để tiến tới đạt chuẩn. Đây là năm thứ sáu mô hình sản xuất hữu cơ được duy trì, từng được kỳ vọng sẽ mang lại giá trị kinh tế cao hơn cho người dân và góp phần bảo vệ môi trường sinh thái.

Tuy nhiên, khi lúa vào vụ thu hoạch, bà con lại không tìm được đầu ra. Doanh nghiệp từng hợp tác từ chối thu mua như cam kết, trong khi các thương lái chỉ trả giá ngang bằng hoặc thậm chí thấp hơn so với lúa thường, khiến người dân không khỏi chán nản. Nhiều gia đình buộc phải thu lúa về nhà để tự phơi, tích trữ, dù biết rõ đây không phải là giải pháp hiệu quả trong bối cảnh mùa mưa đang đến gần và chi phí sản xuất vẫn chưa được thanh toán.

Ông Trần Đình Đăng, một nông dân có thâm niên sản xuất hữu cơ, cho biết năm ngoái lúa hữu cơ được thu mua với giá 12.000 đồng/kg. Năm nay, gia đình ông tiếp tục đầu tư bốn sào lúa theo quy trình hữu cơ, sử dụng mạ khay cấy máy và phun trứng sữa để chăm sóc. Chi phí sản xuất vì thế cũng cao hơn hẳn so với lúa thông thường. Tuy nhiên, khi thu hoạch, doanh nghiệp từng cam kết lại không thu mua như đã hứa, còn thương lái chỉ trả 8.000 đồng/kg cho lúa đã phơi một nắng. Theo ông Đăng, nếu bán với mức giá đó, gia đình ông lỗ nặng.

Tình cảnh tương tự cũng xảy ra với ông Trịnh Văn Nhu. Gia đình ông canh tác 4,5 sào lúa hữu cơ và từng liên hệ với Công ty CP Hòa Lạc IEC, đơn vị từng thu mua lúa năm trước. Ban đầu, phía công ty hứa hẹn sẽ báo giá sau một ngày làm việc, nhưng sau đó lại không còn phản hồi. Đáng nói là ngay từ đầu vụ, nhân viên của công ty này cũng đã trực tiếp bán mạ khay cho người dân, đồng thời cam kết sẽ bao tiêu sản phẩm. Khi đến lúc thu hoạch, họ lại “chạy làng”, buộc ông Nhu phải đem lúa về phơi cất trong nhà.

Trước tình hình bị ép giá, tất cả 28 hộ dân tham gia mô hình sản xuất hữu cơ tại thôn Bình Quang đều không bán ra thị trường. Nhưng việc lưu trữ lúa tại nhà chỉ là giải pháp tạm thời. Người dân vẫn đang nợ chi phí máy làm đất, phân bón, máy gặt… Một số gia đình sản xuất với quy mô lớn, thu hoạch hàng tấn lúa, thậm chí còn không có đủ không gian để bảo quản.

Theo ông Nguyễn Kỳ Việt, Trưởng thôn Bình Quang, trước vụ sản xuất, doanh nghiệp có làm việc với người dân nhưng không ký kết hợp đồng cụ thể. Vì vậy, khi doanh nghiệp từ chối thu mua, bà con chỉ còn biết chấp nhận. Trong khi đó, các thương lái lúc đầu trả 9.700 đồng/kg lúa phơi một nắng, sau đó giảm xuống 9.000 đồng, rồi chỉ còn 8.000 đồng/kg. Ông Việt khẳng định, lúa sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ cần được mua với giá ít nhất là 12.000 đồng/kg thì người dân mới có lãi. Với tình trạng như hiện nay, rất có thể vụ tới sẽ không còn ai mặn mà với việc trồng lúa hữu cơ nữa.

Trước tình hình bị ép giá, tất cả 28 hộ dân tham gia mô hình sản xuất hữu cơ tại thôn Bình Quang đều không bán ra thị trường. Ảnh minh hoạ

Trước đó, vào năm 2024, vùng sản xuất lúa hữu cơ tại thôn Bình Quang từng được cấp chứng nhận sản phẩm hữu cơ, trở thành địa phương đầu tiên ở Hà Tĩnh có được danh hiệu này. Tuy nhiên, bước sang năm 2025, dù xã tiếp tục duy trì mô hình, doanh nghiệp lại bỏ liên kết, khiến toàn bộ hệ thống bị đứt gãy. Ông Nguyễn Minh Duyệt, Phó Chủ tịch UBND xã Cẩm Bình, cho biết nhân viên doanh nghiệp vẫn bán mạ khay cho bà con nhưng không ký biên bản cam kết tiêu thụ sản phẩm. Khi đến vụ, họ không thực hiện thu mua như lời hứa, khiến xã buộc phải kết nối với các thương lái khác. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa thể thống nhất được mức giá hợp lý. Trước mắt, xã đang vận động bà con thu hoạch hết để bảo quản, đồng thời kỳ vọng sự hỗ trợ từ cấp trên để tìm được đầu ra cho sản phẩm.

Việc được cấp chứng nhận hữu cơ là một quá trình không hề dễ dàng. Người dân và chính quyền địa phương đã phải kiên trì theo đuổi quy trình sản xuất nghiêm ngặt suốt nhiều vụ mùa liên tiếp. Tuy nhiên, nếu không có đầu ra ổn định và sự liên kết rõ ràng với doanh nghiệp, mô hình hữu cơ sẽ rất khó bền vững. Bài học tại Cẩm Bình cho thấy, khi phát triển nông nghiệp sạch, các địa phương cần đặt ra yêu cầu cao hơn trong việc ký kết hợp đồng và đảm bảo chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ. Nếu không có sự ràng buộc cụ thể, người nông dân rất dễ rơi vào cảnh thiệt đơn, thiệt kép như hiện nay.