Trong hơn một thập kỷ, Việt Nam từng là quốc gia xuất khẩu than hàng đầu khu vực, với sản lượng gần 25 triệu tấn năm 2009, thu về hơn 1,3 tỷ USD. Tuy nhiên, đến năm 2024, con số ấy chỉ còn là 674.000 tấn, giảm gần 40 lần sau 15 năm. Sang nửa đầu 2025, than xuất khẩu tiếp tục co lại còn khoảng 328.000 tấn.

Ngược lại, nhập khẩu than đang tăng tốc với quy mô lớn. Trong 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam nhập tới 38 triệu tấn than, tăng 13,3% so với cùng kỳ 2024. Một phần đáng kể trong số đó đến từ Indonesia, nhà cung cấp than hang đầu khu vực Đông Nam Á.

Từng là thế mạnh xuất khẩu, Việt Nam nay chi hơn 1 tỷ USD nhập khẩu than từ Indonesia
Than đá (Ảnh minh họa)

Theo số liệu từ Cục Hải quan, trong nửa đầu năm 2025, kim ngạch nhập khẩu hàng hóa từ Indonesia đạt 5,75 tỷ USD, tăng gần 20% so với cùng kỳ. Riêng nhóm mặt hàng than đá chiếm hơn 1 tỷ USD, vượt qua cả các nhóm điện tử, linh kiện máy tính hay giấy, trở thành mặt hàng nhập khẩu lớn nhất từ thị trường này.

Xuất khẩu của Việt Nam sang Indonesia trong cùng kỳ chỉ đạt 2,85 tỷ USD, giảm 4,6%, khiến cán cân thương mại nghiêng hẳn về phía nhập siêu, với mức thâm hụt 2,89 tỷ USD, tăng tới 59% so với năm 2024.

Trong giai đoạn tăng trưởng nóng về nhu cầu năng lượng như hiện nay, đặc biệt để phục vụ các dự án công nghiệp lớn và nhiệt điện than tại miền Bắc, miền Trung, việc nhập khẩu là giải pháp tất yếu. Việc sản xuất trong nước bị hạn chế cả về sản lượng và chất lượng do trữ lượng cạn dần và chi phí khai thác cao khiến nhập khẩu trở nên kinh tế hơn. Indonesia, với nguồn than dồi dào, chi phí thấp và khoảng cách vận chuyển gần, trở thành nhà cung ứng chủ lực.

Tuy nhiên, con số nhập siêu không chỉ đến từ than. Việt Nam còn chi tới 295 triệu USD nhập khẩu máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (tăng 183% YoY), linh kiện ô tô 158 triệu USD (tăng gần 20%), và giấy 173 triệu USD (tăng 42%). Thủy sản nhập từ Indonesia cũng đạt 234 triệu USD, tăng 77% so với cùng kỳ.

Từng là thế mạnh xuất khẩu, Việt Nam nay chi hơn 1 tỷ USD nhập khẩu than từ Indonesia
Việt Nam nhập khẩu hàng hóa từ Indonesia trong nửa đầu năm. Nguồn: Tạp chí Mekong ASEAN

Ở chiều ngược lại, Việt Nam vẫn có 11 mặt hàng xuất khẩu sang Indonesia đạt kim ngạch trên 100 triệu USD, tổng giá trị chỉ đạt 2,03 tỷ USD. Mặt hàng xuất khẩu lớn nhất là phương tiện vận tải và phụ tùng, đạt 329 triệu USD (tăng gần gấp đôi so với cùng kỳ), tiếp theo là dệt may với 239 triệu USD.

Từ vị thế quốc gia xuất khẩu “vàng đen”, Việt Nam giờ đang từng bước trở thành một trong những nước nhập khẩu than hàng đầu châu Á. Dù định hướng chuyển dịch sang năng lượng tái tạo đã được nêu rõ trong Quy hoạch điện VIII và cam kết phát thải ròng bằng 0 vào 2050, nhưng thực tế cho thấy vai trò của nhiệt điện than vẫn chưa thể thay thế trong ngắn hạn.