AI và 5G đã mò xuống lòng đất để can thiệp vào một ngành nghề, công nhân đối diện nguy cơ bị thay thế

Trong năm 2024, bất chấp việc giá than giảm tới 18%, mỏ Dahaize thuộc Tập đoàn Than Quốc gia Trung Quốc (CNCG) tại Thiểm Tây vẫn ghi nhận doanh thu 9,1 tỷ Nhân dân tệ, tương đương khoảng 1,27 tỷ USD, và lợi nhuận ròng 3,8 tỷ Nhân dân tệ (530 triệu USD). Tỷ suất lợi nhuận đạt 40%, mức cao vượt trội so với nhiều ngành khác, thậm chí gấp đôi các tập đoàn tài chính như Morgan Stanley. Đáng nói, mỏ này chỉ cần khoảng 980 nhân viên, trong khi các mỏ truyền thống thường sử dụng hàng nghìn lao động. Bình quân mỗi công nhân tại Dahaize tạo ra giá trị sản lượng lên tới 1 triệu USD mỗi năm, một hiệu suất chưa từng thấy trong khai khoáng.

Để đạt được điều này, Dahaize đã chuyển đổi toàn bộ hệ thống khai thác sang mô hình "mỏ thông minh". Trước đây, công nhân phải tuần hành hàng chục cây số trong hầm để đo khí methane, kiểm tra độ ẩm và giám sát hoạt động máy móc. Nay, các robot tự hành đảm nhận công việc này suốt 24/7, thu thập dữ liệu môi trường và truyền về trung tâm điều khiển trong tích tắc. Hệ thống video phân tích do AI điều phối có khả năng nhận diện các nguy cơ sập lở hoặc rò rỉ khí độc, tự động phát cảnh báo, giúp giảm đến 78% các sự cố an toàn chỉ trong năm đầu vận hành.

Trí tuệ nhân tạo và công nghệ 5G đang định hình lại ngành công nghiệp khai thác than tại Trung Quốc. Ảnh minh họa

Các máy cắt than cũng được điều khiển hoàn toàn bằng AI, sử dụng cảm biến laser và định vị quán tính để tối ưu hóa đường cắt, đạt độ chính xác đến từng milimet. Nhờ vậy, hệ số hồi than được nâng lên 92%, đồng thời đảm bảo an toàn bằng cách tự động tránh các khu vực có nguy cơ ngập nước hoặc bất ổn địa chất. Sau quá trình khai thác, than được vận chuyển bằng xe tải tự hành hoạt động trong mạng lưới định vị ngầm, tránh được tình trạng ùn tắc hay phụ thuộc vào ca kíp con người.

Toàn bộ hoạt động này được kết nối bởi mạng 5G tần số kép: 700 MHz cho môi trường ngầm và 2,6 GHz cho bề mặt. Cả hai được tích hợp vào hệ thống mạng riêng biệt với kiến trúc điện toán đám mây, cho phép luồng dữ liệu điều khiển, giám sát và video được xử lý riêng biệt với độ trễ cực thấp. Điều này giúp trung tâm điều hành trên mặt đất có thể theo dõi mọi chuyển động dưới lòng đất theo thời gian thực và đưa ra quyết định điều phối chính xác gần như tức thì.

Ứng dụng công nghệ làm tăng năng suất nhưng lại trở thành nỗi lo cho người lao động. Ảnh minh họa

Không chỉ dừng ở vận hành, Dahaize còn áp dụng bảo trì dự đoán – predictive maintenance – dựa trên phân tích dữ liệu rung động và nhiệt độ của thiết bị. Khi bất kỳ bộ phận nào có dấu hiệu trục trặc, AI sẽ lên lịch bảo trì tự động, ngăn ngừa hỏng hóc nghiêm trọng và tiết kiệm chi phí thay thế linh kiện. Ngoài ra, drone và robot đóng vai trò như những “nhân viên” kiểm tra, bay khắp hầm lò để khảo sát trong vài phút, một công việc mà con người trước đây phải mất hàng giờ để hoàn thành. Việc kết nối đường ray chuyên dụng dài 60 km giữa mỏ và nhà máy điện gần nhất cũng góp phần cắt giảm chi phí vận chuyển lên hàng trăm triệu Nhân dân tệ mỗi năm.

Tuy nhiên, song hành với ánh sáng công nghệ là bóng tối lo lắng của những người lao động. Ngay tại Dahaize, không ít công nhân cảm thấy hoang mang, thậm chí “rơi lệ” khi đối mặt với nguy cơ bị thay thế. Một bộ phận nhân sự từng phản đối khi AI bắt đầu được triển khai, lo ngại rằng những năm tháng gắn bó với nghề mỏ sẽ trở nên vô nghĩa. Các công việc mới đòi hỏi kỹ năng cao hơn, từ vận hành máy móc đến phân tích dữ liệu, khiến những người thiếu nền tảng công nghệ cảm thấy bị bỏ lại phía sau. Dù không thể phủ nhận lợi ích kinh tế và an toàn mà AI mang lại, nhưng làn sóng sa thải trong ngành than đang trở thành bài toán xã hội hóc búa.

Trên thực tế, Dahaize không phải là mỏ duy nhất tại Trung Quốc ứng dụng công nghệ cao. Năm 2023, mỏ Caojiatan của Shaanxi Coal Group từng gây chú ý khi hợp tác với Huawei và China Telecom triển khai mỏ 5G-A đầu tiên thế giới. Tại đó, một số mặt khai thác đã giảm số công nhân từ 17 xuống chỉ còn 7 người, trong khi hiệu suất lại tăng đáng kể. Các mỏ lộ thiên như Huaneng Yimin hay Hongliulin cũng tích cực sử dụng camera, xe tự hành và hệ thống tự động hóa, nhưng hầu hết chưa đạt mức độ tích hợp toàn diện như Dahaize.