Bằng đại học đã lỗi thời: CEO công nghệ hứa hẹn một chứng chỉ chiêu mộ nhân tài mới

Trong cuộc họp công bố kết quả kinh doanh gần đây, Alex Karp nhận định tấm bằng đại học, kể cả từ Harvard, Princeton hay Yale, không còn đóng vai trò quyết định ở công ty. Quan trọng là đóng góp thực tế, không phải nơi bạn từng học. Ông nhấn mạnh rằng “một khi vào Palantir, chẳng ai quan tâm bạn học trường nào. Bạn trở thành một ‘Palantirian’ và mọi thứ khác đều không quan trọng”.

Phát ngôn này không chỉ là một thông điệp tuyển dụng mà còn là tuyên ngôn phản kháng chống lại hệ thống giáo dục truyền thống mà Karp cho rằng đang lỗi thời. Ông tuyên bố công ty đang xây dựng một “chứng chỉ mới độc lập với giai cấp và xuất thân”, nơi giá trị được xác định bằng năng lực, không phải thương hiệu học thuật. Karp cho biết: "Làm ở Palantir còn là một chứng chỉ vững chắc nhất trong ngành công nghệ. Đến đây, sự nghiệp bạn coi như đã được đảm bảo”.

Alex Karp cho rằng khi đi làm, doanh nghiệp sẽ không quan tâm bạn từng học trường nào mà chỉ quan tâm đến năng lực thực tế. Ảnh minh họa

Niềm tin này cũng được thể hiện qua chương trình “Meritocracy Fellowship”, học bổng thực tập đặc biệt dành cho học sinh mới tốt nghiệp THPT chưa vào đại học, với tiêu chí tuyển chọn dựa hoàn toàn trên thành tích học tập (SAT ≥ 1460 hoặc ACT ≥ 33). Kỳ thực tập kéo dài bốn tháng, trả lương khoảng 5.400 USD/tháng và có cơ hội phỏng vấn toàn thời gian sau đó. Palantir thậm chí gọi nó là “bằng Palantir” – một cú đá vào quy trình tuyển sinh đại học truyền thống mà họ cho là “tẩy não và gây nợ”.

Trào lưu này không chỉ là phát ngôn cá nhân, nó phản ánh làn sóng trong ngành công nghệ: ngày càng nhiều công ty coi trọng kỹ năng thực tế hơn là bằng cấp. Theo khảo sát, khoảng 25% công ty đang hoặc đã loại bỏ yêu cầu bằng cử nhân ở một số vị trí, và 69% nhà tuyển dụng ưu tiên kinh nghiệm hơn học vấn. IBM công bố hơn nửa vị trí tuyển dụng tại Mỹ không đòi bằng cử nhân và Google cũng giảm tỷ lệ yêu cầu này từ 93% (2017) xuống 77%.

Công ty của Alex Karp đang xây dựng một “chứng chỉ mới độc lập với giai cấp và xuất thân”, nơi giá trị được xác định bằng năng lực. Ảnh minh họa

Cơ sở lý luận của Karp không chỉ nằm ở tình hình kinh tế (học phí tăng cao, nợ sinh viên chồng chất), mà còn ở sự chuyển dịch trong văn hóa: đại học dần bị coi là lớp lọc xã hội hơn là môi trường đào tạo thực chất. Trong bối cảnh AI và tự động hóa phủ bóng thị trường lao động, những “chứng chỉ” mới như của Palantir được xem như một cách để tiếp cận trực tiếp vào dòng chảy sự nghiệp, không qua trung gian trường đại học.

Tuy nhiên, không phải ai cũng ủng hộ mạnh mẽ xu hướng này. Những người chỉ trích lập luận rằng đại học — với cấu trúc, môi trường đa chiều và mạng lưới xã hội — mang lại giá trị bền vững và khó thay thế bằng một chương trình ngắn hạn. Những kỹ năng học được trong trường đôi khi là nền tảng để thích nghi và phát triển lâu dài. Một số chuyên gia lo ngại hướng đi mới dễ dẫn đến hệ thống đào tạo nông cạn, thiếu chiều sâu và không đảm bảo công bằng cơ hội.

Cuối cùng, câu hỏi lớn là Meritocracy Fellowship và tôn chỉ "bằng Palantir" có thực sự là một con đường thay thế hiệu quả cho bằng đại học, hay chỉ là chiêu PR phục vụ chiến lược kinh doanh trong thời đại số? Karp chẳng ngại phá vỡ chuẩn mực, nhưng hiệu quả dài hạn và khả năng mở rộng của mô hình này, đặc biệt trong một xã hội vẫn coi trọng giáo dục đại học, vẫn còn là điều phải quan sát thêm.