Tại nền kinh tế lớn nhất châu Á, hàng loạt người trẻ đang mắc kẹt với một cụm từ nghe qua tưởng chừng xa xỉ: “không cạnh tranh” (NCC - Non Compete Clause). Những hợp đồng ràng buộc này buộc họ phải chọn giữa việc rời công ty và bồi thường số tiền gấp nhiều lần thu nhập, hoặc chấp nhận thất nghiệp bởi không thể xin việc cùng ngành.

Như trường hợp của Lucy Liu, một nữ streamer 32 tuổi ở Hợp Phì. Khi mới vào làm, hai tuần đầu không có hợp đồng, đến lúc ký thì cô mới sốc nặng vì điều khoản cấm làm việc cho đối thủ trong vòng 2 năm và nếu nghỉ việc, phải bồi thường tới 3 triệu NDT (hơn 400.000 USD) gần gấp 10 lần thu nhập một năm. Lucy chia sẻ: “Lúc đó, tôi cảm thấy như tự mình đã bước chân vào một cái bẫy quá lớn”.

Những trường hợp tương tự không hề hiếm lạ, theo nghiên cứu từ Đại học Vũ Hán dựa trên 454 bản án liên quan đến NCC, chỉ 21% áp dụng cho nhân sự cấp cao. Phần lớn là nhân viên phổ thông từ bảo vệ, đầu bếp đến lễ tân. Một bảo vệ lương 3.500 NDT/tháng từng bị kiện đến 200.000 NDT; một đầu bếp bị đòi gần 100.000 NDT chỉ vì rời bỏ công ty.

Chỉ 3 chữ trên hợp đồng lao động nhưng sức nặng tựa như chiếc 'vòng kim cô' siết chặt nhân sự tại nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới
Điều khoản không cạnh tranh trong hợp đồng khiến người lao động tại Trung Quốc hoang mang

Thậm chí, có thực tập sinh ở Thượng Hải vừa chân ướt chân ráo ngày đầu đã bị yêu cầu ký cam kết “không được làm cho đối thủ” minh chứng cho sự khắc nghiệt của thị trường lao động.

Thực trạng này khiến Bắc Kinh không thể đứng ngoài. Từ năm 2020 đến giữa 2025, tòa án Trung Quốc đã tiếp nhận 432 vụ kiện liên quan đến NCC gấp đôi so với giai đoạn 2014-2019. Cuối tháng 8 vừa qua, Tòa án Nhân dân Tối cao đã ban hành chỉ thị: NCC chỉ được áp dụng hợp lý, phù hợp với vị trí và mức độ tiếp cận thông tin. Điều này đồng nghĩa những nhân viên không dính dáng gì tới bí mật kinh doanh như bảo vệ hay nhân viên lễ tân sẽ không còn bị trói buộc vô lý. Với doanh nghiệp, NCC là công cụ bảo vệ bí mật thương mại trong bối cảnh cạnh tranh dữ dội. Nhưng với người lao động, nó lại giống như “án treo”, khiến họ không thể tìm việc mới, phải chấp nhận thất nghiệp hoặc bỏ hẳn ngành nghề đã gắn bó. Trong khi đó, khảo sát gần đây cho thấy người lao động ưu tiên hàng đầu hiện nay là phúc lợi (64%), tính ổn định (60%) và mức lương (59%), những điều mà NCC hoàn toàn không đảm bảo.

Ở Mỹ, Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) đã ban hành lệnh cấm phần lớn các hợp đồng không cạnh tranh kể từ tháng 9/2024, ngoại trừ cấp lãnh đạo cao. Nhiều nước châu Âu cũng giới hạn chặt chẽ việc áp dụng và buộc doanh nghiệp phải trả bồi thường xứng đáng. Xu hướng toàn cầu đang hướng tới một thông điệp rõ ràng: bảo vệ nhân sự bằng cách khuyến khích phát triển, không phải bằng cách trói buộc.

Câu chuyện “không cạnh tranh” ở Trung Quốc cho thấy: khi luật pháp chưa bắt kịp thực tế, hàng vạn người trẻ buộc phải sống trong tình trạng “ở lại thì bế tắc, rời đi thì phá sản”. Nhưng những cải cách gần đây từ Tòa án Tối cao mở ra hy vọng rằng vòng kim cô này sẽ dần được nới lỏng. Suy cho cùng, sức cạnh tranh của một nền kinh tế không đến từ việc ép buộc, mà từ khả năng nuôi dưỡng tài năng và khuyến khích người lao động phát triển.