Chuyên gia chỉ rõ vì sao SMEs Việt liên tục thất bại khi gõ cửa quỹ đầu tư

Ngộ nhận về thị trường và 'vốn xanh'

Tại hội thảo chuyên đề “Hướng dẫn và hỗ trợ tài chính cho việc thực hiện ESG để thâm nhập thị trường EU”, ngày 23/9, do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao (BSA) tổ chức, bà Yến Đỗ, Trưởng đại diện thị trường Việt Nam của Aavishkaar Capital, cho hay, sau nhiều năm làm việc trong ngành tài chính và quỹ đầu tư, bà nhận thấy doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) Việt thường vấp phải ba “hiểu lầm lớn” khi đi gọi vốn, dẫn đến thất bại hoặc bỏ lỡ cơ hội.

Một thực tế phổ biến không chỉ ở Việt Nam mà cả nhiều nước Đông Nam Á: Dưới tay một nhóm doanh nhân có thể tồn tại từ 5-6 công ty độc lập, với cổ đông giống nhau nhưng không hề có báo cáo hợp nhất.

“Thay vì xây dựng mô hình công ty mẹ – con để quản trị tập trung, các doanh nhân lại tách ra nhiều pháp nhân khác nhau cho từng lĩnh vực. Điều này khiến nhà đầu tư không thể truy xuất dòng tiền, đồng thời làm gia tăng nguy cơ chuyển giá và rủi ro pháp lý”, bà Yến Đỗ phân tích.

Chính vì thiếu minh bạch và thiếu hợp nhất tài chính, các quỹ đầu tư tác động như GSCF thường dè dặt, bởi một doanh nghiệp riêng lẻ trong nhóm thường quá nhỏ, không đủ hấp dẫn để giải ngân.

Chưa kể, nhiều chủ SMEs nghĩ rằng vốn xanh luôn đi kèm với lãi suất thấp, thậm chí mặc định các quỹ phải có trách nhiệm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ. Thực tế lại khác xa. Ở Việt Nam, nguồn vốn xanh qua kênh ngân hàng hiện có nhưng chỉ thích hợp với doanh nghiệp doanh thu trên 1.000 tỷ đồng/năm. Trên thế giới, các tổ chức tài chính chuyên cung ứng vốn xanh thường giải ngân từ 10–20 triệu USD cho mỗi thương vụ, nghĩa là cũng chỉ dành cho doanh nghiệp quy mô lớn.

“Không ít SMEs tỏ ra thất vọng khi tìm đến ngân hàng hay các tổ chức quốc tế để vay vốn xanh giá rẻ nhưng bị từ chối, trong khi đúng ra họ nên gõ cửa các quỹ trung gian như Aavishkaar Capital hay GSCF, vốn tập trung vào doanh nghiệp vừa và nhỏ trong chuỗi cung ứng toàn cầu”, bà nhấn mạnh.

Một sai lầm khác là SMEs thường nghĩ quỹ tác động hay quỹ vốn xanh giống như tổ chức từ thiện, vốn cho vay rẻ hoặc thậm chí “cho không”.

Theo đại diện Aavishkaar Capital, quỹ đầu tư tác động cũng hoạt động như quỹ bình thường, chỉ khác ở chỗ họ ưu tiên doanh nghiệp gắn với phát triển bền vững và ESG. Mức lợi nhuận kỳ vọng vẫn theo chuẩn thị trường: Nếu trung bình quỹ cổ phần nhắm lợi nhuận 15% thì dưới 15% mới gọi là giá rẻ, còn nếu ngân hàng cho SMEs vay trên 6% thì dưới 6% mới là thấp.

“Nói cách khác, vốn xanh không phải vốn giá rẻ mặc định. Chỉ những quỹ thuần túy thiện nguyện mới không yêu cầu hoàn vốn hoặc kỳ vọng lợi nhuận thấp hơn thị trường”, bà chỉ rõ.

Dù dòng vốn xanh từ các quỹ đầu tư đang mở ra cơ hội lớn, nhiều SMEs Việt vẫn “trượt” ngay từ vòng đầu.

SMEs Việt chưa biết cách 'nói chuyện' với quỹ

Không chỉ ngộ nhận về vốn, SMEs Việt còn lúng túng trong cách tiếp cận quỹ. Bà Nguyễn Cẩm Chi, Giám đốc khối tư vấn phát triển bền vững của MCG, chỉ ra rằng nhiều chủ doanh nghiệp còn rất lúng túng khi tiếp cận quỹ đầu tư. Một trong những lỗi phổ biến là không muốn chi tiền cho quá trình thẩm định (Due Diligence – DD), vốn là bước bắt buộc trước khi quỹ quyết định xuống vốn.

Trong quá trình DD, nhà đầu tư thường đặt hàng loạt câu hỏi như: Doanh nghiệp hiện có bao nhiêu công ty thành viên? Quan hệ pháp lý giữa các công ty ra sao? Dòng tiền hợp nhất được kiểm soát như thế nào? Chiến lược 3–5 năm tới sẽ đi theo hướng nào? Thế nhưng, nhiều chủ doanh nghiệp không thể hoặc không chịu trả lời, dẫn đến việc hồ sơ bị đánh giá thiếu minh bạch và rủi ro cao.

“Khác với ngân hàng chỉ quan tâm đến tài sản thế chấp, quỹ đầu tư chú trọng đến tương lai của doanh nghiệp. Họ cần biết công ty có thể phát triển đến đâu, lợi nhuận và dòng tiền dự kiến thế nào. Nếu cấu trúc pháp lý quá phức tạp, tồn tại khả năng chuyển giá hoặc giao dịch nội bộ không minh bạch, quỹ sẽ định giá rủi ro cao hơn và áp mức lãi suất cao tương ứng”, bà Cẩm Chi giải thích.

Một rào cản khác là thiếu nhân sự chuyên trách về gọi vốn. Phần lớn SMEs chỉ có kế toán phụ trách báo cáo thu chi hoặc báo cáo tài chính của năm trước, trong khi quỹ lại cần các mô hình dự báo cho 1–2 năm tới, thậm chí kịch bản tăng trưởng dài hạn. Ngay cả khi doanh nghiệp thuê công ty tư vấn bên ngoài như MCG hỗ trợ, nếu chủ doanh nghiệp không cung cấp dữ liệu đầy đủ và chính xác, tư vấn cũng “bó tay” trong việc xây dựng hồ sơ hấp dẫn nhà đầu tư.

Ngoài ra, nhiều SMEs lần đầu tiên tiếp xúc với quy trình kiểm tra nghiêm ngặt của quỹ, nên thường bối rối. Quỹ không chỉ xem xét báo cáo tài chính mà còn rà soát tính tuân thủ thuế, pháp lý, chuẩn mực ESG. Do thiếu chuẩn bị, không ít doanh nghiệp bị “hụt hơi” ngay từ vòng DD và mất cơ hội gọi vốn.