Đề xuất địa phương giữ 50% nguồn thu từ khai thác quỹ đất dọc tuyến đường sắt quốc gia

Sáng 16/6, Chính phủ chính thức trình Quốc hội dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi). Trình bày trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh cho biết, nguồn lực từ quỹ đất dọc tuyến đường sắt hiện nay đang bị phân tán, khai thác chưa hiệu quả. Do đó, việc cho phép địa phương giữ lại 50% nguồn thu sau khi trừ chi phí (bồi thường, giải phóng mặt bằng, tái định cư…) sẽ góp phần tạo điều kiện để chính quyền các tỉnh, thành chủ động hơn trong việc triển khai các dự án đường sắt, đồng thời gắn kết chặt chẽ với phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD).

Cụ thể, đối với các tuyến đường sắt quốc gia đi qua địa bàn, sau khi trừ các khoản chi phí bắt buộc, phần nguồn thu còn lại từ khai thác quỹ đất (chuyển đổi mục đích sử dụng, đấu giá, cho thuê…) sẽ được chia theo tỷ lệ 50–50 giữa ngân sách địa phương và Trung ương.

Bộ trưởng Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày tờ trình dự án Luật Đường sắt, sáng 16/6. Ảnh: Hoàng Phong.

Với các tuyến đường sắt địa phương, tỉnh/thành phố sẽ được giữ lại 100% nguồn thu từ phát triển quỹ đất dọc tuyến, tạo dư địa tài chính lớn hơn để triển khai đầu tư và vận hành hạ tầng đường sắt trên địa bàn.

Dự thảo luật cũng đề xuất phân quyền rõ ràng hơn cho các UBND cấp tỉnh trong việc tổ chức lập, thẩm định, phê duyệt và điều chỉnh quy hoạch khu vực phát triển đô thị theo tuyến đường sắt quốc gia. Đối với đường sắt địa phương, chính quyền cấp tỉnh có toàn quyền phê duyệt phương án tuyến, vị trí công trình, tổng mặt bằng và quy hoạch khu vực TOD, làm cơ sở xác định diện tích, ranh giới đất cần thu hồi và tổ chức thực hiện dự án.

Ngoài chính sách tài chính liên quan đến khai thác quỹ đất, dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) còn bao hàm hàng loạt cơ chế ưu đãi và khuyến khích đầu tư tư nhân trong lĩnh vực đường sắt. Theo đó, Nhà nước sẽ: Ưu tiên bố trí vốn đầu tư công cho phát triển, nâng cấp, bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia và địa phương; Miễn, giảm tiền sử dụng đất, thuê đất cho doanh nghiệp đầu tư kết cấu hạ tầng đường sắt;

Miễn thuế nhập khẩu máy móc, thiết bị, vật tư chuyên dụng chưa sản xuất được trong nước; Xếp đào tạo nhân lực và kinh doanh kết cấu hạ tầng đường sắt vào ngành nghề ưu đãi đầu tư; Cấp bảo lãnh Chính phủ hoặc hỗ trợ vay vốn tín dụng đầu tư Nhà nước cho doanh nghiệp thực hiện dự án đường sắt, đặc biệt tại địa bàn khó khăn.

Ngoài ra, doanh nghiệp đầu tư, phát triển công nghiệp đường sắt và kết cấu hạ tầng đường sắt còn được ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp. Những chính sách đặc biệt này nhằm khuyến khích khu vực tư nhân tham gia sâu vào lĩnh vực được xem là “huyết mạch” phát triển bền vững trong tương lai.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đánh giá: “Cơ bản nhất trí với các cơ chế ưu đãi, đặc thù được đề xuất trong dự thảo luật, với điều kiện đã có đủ cơ sở chính trị”. Điều này mở ra dư địa chính sách rõ ràng hơn cho nhà đầu tư, miễn là các cơ chế này đi liền với thiết kế thể chế minh bạch, đồng bộ và có kiểm soát quyền lực hiệu quả.

Theo Bộ Xây dựng, những chính sách này sẽ góp phần hình thành hệ sinh thái công nghiệp đường sắt hiện đại, tăng cường liên kết vùng, giảm chi phí logistics và thúc đẩy phát triển bền vững các đô thị vệ tinh.

Nhiều chuyên gia đánh giá, việc khai thác hiệu quả quỹ đất dọc tuyến đường sắt là một trong những "chìa khóa" quan trọng để thu hút đầu tư ngoài ngân sách, giảm gánh nặng tài chính cho Trung ương, đồng thời thúc đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án đường sắt, vốn bị chậm trễ suốt nhiều năm qua do thiếu vốn và vướng mắc thủ tục.

Song cũng cần làm rõ giới hạn thẩm quyền của địa phương khi điều chỉnh quy hoạch, tránh trường hợp lạm dụng quy hoạch để trục lợi đất đai hoặc phát sinh mâu thuẫn trong phân cấp. Đồng thời, cần thiết lập cơ chế giám sát độc lập, minh bạch nhằm đảm bảo lợi ích hài hòa giữa nhà nước, người dân và nhà đầu tư.