Loại cây mọc dại ven đường ít người ngó ngàng, hoá ra công dụng lại nhiều vô kể: Vừa làm thuốc Nam lại có thể điều chế thành mỹ phẩm đắt tiền

Cây xuyến chi, còn gọi là đơn kim, đơn buốt hay quỷ châm thảo, thuộc họ Cúc, là loại cỏ dại mọc phổ biến ở cả vùng ôn đới và nhiệt đới. Dù chỉ là loài thân thảo mọc hoang, xuyến chi lại ẩn chứa nhiều giá trị dược liệu và dinh dưỡng đáng chú ý.

Đặc điểm và sức sống mãnh liệt

Xuyến chi sống lâu năm, thân có rãnh dọc, phủ lông, cao từ 60 đến 150cm tùy điều kiện. Lá mọc đối, màu xanh lục, mép răng cưa, có thể chia thùy hoặc xẻ đôi. Hoa mọc thành cụm ở đầu cành hoặc nách lá, nhụy màu vàng, được bao quanh bởi 3–5 cánh hoa trắng.

Cây xuyến chi mọc dại ven đường với rất nhiều công dụng đặc biệt nhưng ít người biết. Ảnh: Tổng hợp

Loài cây này ưa sáng, phát triển tốt cả ở đất khô cằn. Một cây có thể sản sinh từ 3.000 đến 6.000 hạt, nảy mầm chỉ sau 3–4 ngày, giúp xuyến chi lan rộng nhanh chóng ở hầu khắp các vùng miền.

Cây thuốc quý trong y học cổ truyền

Theo tài liệu Đông y và các trang y tế uy tín như Long Châu, Medlatec, cây xuyến chi có vị đắng, hơi cay, tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc, kháng viêm, sát trùng. Người dân thường sử dụng để hỗ trợ điều trị dị ứng, viêm họng, tiêu chảy, mẩn ngứa... Lá giã nát đắp ngoài da có thể giảm sưng, viêm do côn trùng cắn.

Thành phần hóa học chính gồm: porphyrin, polyynes, terpenoid và flavonoid – hoạt chất có khả năng chống oxy hóa, ngăn ngừa ung thư, hỗ trợ điều trị các bệnh tim mạch và bệnh ngoài da.

Giai đoạn tháng 4 – 9 là thời điểm xuyến chi có hàm lượng dược tính cao nhất. Trừ phần rễ, toàn bộ cây đều có thể dùng làm thuốc, dưới dạng tươi hoặc phơi khô.

Ứng dụng trong dược phẩm và mỹ phẩm

Chiết xuất từ xuyến chi không chỉ góp phần làm lành vết thương, đặc biệt ở người bị tiểu đường, mà còn có khả năng chống nấm, ức chế vi khuẩn.

Nhờ đặc tính chống viêm và chống oxy hóa, xuyến chi còn được dùng trong sản phẩm chăm sóc da, hỗ trợ điều trị các bệnh lý ngoài da.

Món ngon từ cây cỏ dại

Không chỉ là dược liệu, xuyến chi còn xuất hiện trong bữa ăn dân dã với món rau xuyến chi xào tỏi. Phần ngọn non được chần sơ trong nước sôi để giảm vị đắng, sau đó xào cùng tỏi băm và gia vị. Dù có chút hăng và đắng nhẹ, món ăn này lại thanh mát và bổ dưỡng.

Loại cây này còn được chế biến thành các món ăn ngon. Ảnh: Tổng hợp

Từ một loài cây dại mọc ven đường, xuyến chi đã chứng minh giá trị đa dạng – từ y học cổ truyền, dược phẩm hiện đại đến ẩm thực truyền thống – xứng đáng được trân trọng và khai thác đúng cách.