Chiều 15/9, tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) 2025, phiên chuyên đề “Thể chế kiến tạo – Doanh nghiệp vươn mình”, ông Nguyễn Hồng Phong, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân Trẻ Việt Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp Khoa học & Công nghệ Việt Nam, Tổng Giám đốc Tiến Nông, đã đưa ra thông điệp mạnh mẽ: “Sandbox đa lĩnh vực chính là chìa khóa mở cửa đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp Việt Nam”.

Ông Phong phân tích: Nếu trước đây một công nghệ cần 10–15 năm để trở nên phổ biến, thì nay chỉ mất 2–3 năm, thậm chí vài tháng. Trong khi đó, một đạo luật thường mất 3–5 năm để soạn thảo và ban hành, chưa kể thời gian ra văn bản hướng dẫn.

“Hệ quả là nhiều lĩnh vực đổi mới sáng tạo rơi vào vùng pháp lý trống. Báo cáo Startup Blink cho thấy, đến 2022, hơn 60% mô hình khởi nghiệp số ở Việt Nam chưa có khung pháp lý rõ ràng từ fintech, edtech, healthtech đến nông nghiệp số”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, thực trạng pháp luật chạy theo thực tiễn khiến Việt Nam vừa bỏ lỡ cơ hội, vừa đối diện rủi ro quản lý.

Ông Nguyễn Hồng Phong: Sandbox đa lĩnh vực là chìa khóa mở cửa đổi mới cho doanh nghiệp Việt
ông Nguyễn Hồng Phong, Phó Chủ tịch Hội Doanh nhân Trẻ Việt Nam. Ảnh minh hoạ.

Kinh nghiệm quốc tế: Sandbox tạo bước nhảy vọt

Ông Phong chỉ ra, nhiều quốc gia đã tận dụng sandbox như một “phòng thí nghiệm chính sách”:

Singapore: Sandbox fintech từ 2016 thu hút hơn 200 doanh nghiệp, 50 sản phẩm đã thương mại hóa, đưa Singapore trở thành trung tâm fintech hàng đầu châu Á; UAE: Sandbox về kinh tế tuần hoàn giúp hơn 30 dự án xử lý rác thải, năng lượng tái tạo được nhân rộng ra thị trường; Anh: Thay vì luật chi li, Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) chỉ ban hành các nguyên tắc “minh bạch – công bằng – bảo vệ khách hàng”, tạo nên thị trường bảo hiểm, chứng khoán sáng tạo, chiếm 11% thị phần toàn cầu; Estonia: Luật dịch vụ số được rà soát 12 tháng/lần với cơ chế tham vấn trực tuyến, nhờ đó 99% dịch vụ công trực tuyến, tiết kiệm 2% GDP/năm chi phí hành chính.

“Bài học rút ra: nơi nào có sandbox, nơi đó đổi mới nở rộ. Nơi nào chính sách đi sau, nơi đó cơ hội bị bỏ lỡ”, ông Phong khẳng định.

Từ thực tiễn doanh nghiệp khoa học công nghệ, ông Phong chỉ rõ 5 điểm yếu cốt lõi của khung pháp lý Việt Nam hiện nay:

Chu kỳ lập pháp chậm: Nhiều văn bản đã lạc hậu ngay khi ban hành, như Luật Giao dịch điện tử 2005 phải 18 năm sau mới sửa đổi; Thiếu cơ chế thử nghiệm an toàn: Sandbox mới chỉ có trong fintech. Các lĩnh vực khác như AI, y tế số, nông nghiệp công nghệ cao vẫn bỏ trống.

Quy định cứng nhắc: Công nghệ sinh học nông nghiệp chưa có danh mục, nhiều doanh nghiệp phải đăng ký vòng vo dưới dạng “phân bón mới”, tốn hàng năm trời; Thiếu dự báo công nghệ: Chưa có cơ quan độc lập đánh giá tác động công nghệ mới đến xã hội và luật pháp; Kết nối yếu: Chỉ 20% kiến nghị doanh nghiệp được phản hồi khi xây dựng luật, trong khi ở OECD là trên 60%.

Đề xuất 'hệ điều hành pháp luật' cho đổi mới sáng tạo

Ông Phong đưa ra 6 nhóm giải pháp, trong đó sandbox đa lĩnh vực được coi là trung tâm:

-Sandbox đa lĩnh vực: Không chỉ trong fintech, cần mở rộng sang nông nghiệp thông minh, năng lượng tái tạo, logistics số, công nghệ sinh học, AI. Mỗi sandbox có thời hạn 6–18 tháng, kèm chỉ số đánh giá rõ ràng.

Ông Phong dẫn chứng tại Thanh Hóa, mô hình canh tác số dùng cảm biến, drone và blockchain đã giúp giảm 20–30% chi phí sản xuất, nhưng đang “kẹt” vì thiếu hành lang pháp lý về dữ liệu nông nghiệp.

-Pháp luật theo nguyên tắc: Chuyển từ quy định chi tiết sang nguyên tắc chung, tránh lỗi thời.

-Trung tâm dự báo công nghệ: Cơ quan liên ngành để mô phỏng kịch bản và tư vấn điều chỉnh luật kịp thời.

-Rà soát luật định kỳ 18 tháng/lần: Cập nhật dựa trên dữ liệu từ sandbox và phản hồi doanh nghiệp.

-Nền tảng đồng kiến tạo chính sách: 100% góp ý phải được phản hồi trong 30 ngày, ít nhất 30% kiến nghị được tiếp thu.

-Khuyến khích doanh nghiệp tham gia: Hỗ trợ tín dụng, thuế, pháp lý cho đơn vị thử nghiệm, công nhận mô hình thành công làm điển hình nhân rộng.

“Pháp luật phải là hệ điều hành quốc gia phải được cập nhật liên tục. Nếu không, chúng ta sẽ mãi chạy sau. Sandbox chính là công cụ để Việt Nam vừa linh hoạt thử nghiệm, vừa đảm bảo an toàn cho xã hội”, ông Phong nhấn mạnh.