Xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc sang Mỹ giảm 80% vì thuế quan, doanh nghiệp Việt tận dụng cơ hội từ lệnh miễn thuế

Xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc sang Mỹ tháng 5/2025 giảm tới 80%

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan Trung Quốc công bố ngày 20/6, tổng lượng đất hiếm Trung Quốc xuất khẩu trong tháng 5 giảm 48% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trong đó, xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc sang Mỹ trong tháng 5/2025 đã giảm tới 80% so với cùng kỳ. Cụ thể, xuất khẩu nam châm đất hiếm từ Trung Quốc sang Mỹ đã giảm tới 93%, theo dữ liệu của Bộ Thương mại Trung Quốc do hãng FerroAlloyNet tổng hợp. Tổng lượng nam châm xuất khẩu cũng giảm 74%.

Trước đó, Bắc Kinh đã áp đặt hạn chế xuất khẩu đối với 7 nguyên tố đất hiếm như một biện pháp trả đũa các mức thuế đối ứng từ chính quyền Tổng thống Trump.

Xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc sang Mỹ trong tháng 5/2025 đã giảm tới 80% so với cùng kỳ (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, vào tháng 5, Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận cắt giảm thuế và dỡ bỏ một số rào cản phi thuế quan trong cuộc đàm phán cấp bộ trưởng tại Thụy Sĩ. Mặc dù vậy, sau khi thỏa thuận được công bố, Mỹ đã bày tỏ sự thất vọng vì tiến độ xuất khẩu đất hiếm từ Trung Quốc vẫn tiếp tục trì tuệ.

Cụ thể, các nhà đàm phán Mỹ và Trung Quốc đã nhất trí xây dựng khuôn khổ thực hiện thỏa thuận đạt được ở Thụy Sĩ. Bắc Kinh dự kiến sẽ nới lỏng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, trong khi Washington cũng có khả năng giảm hạn chế đối với xuất khẩu chất bán dẫn.

Tuy nhiên, các điều khoản cụ thể của thỏa thuận London sẽ chỉ có hiệu lực sau khi được Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chính thức phê duyệt. Đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có nội dung chi tiết nào được công bố.

Phía Trung Quốc khẳng định quá trình cấp phép xuất khẩu vẫn đang được thực hiện theo đúng quy trình hiện hành. Người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc He Yadong cho biết nước này đã phê duyệt một số đơn xin xuất khẩu đáp ứng tiêu chuẩn và sẽ tiếp tục tăng cường phê duyệt cho các trường hợp đủ điều kiện.

Trong tháng 5, xuất khẩu các mặt hàng tiêu dùng từ Trung Quốc sang Mỹ tiếp tục giảm mạnh. Cụ thể, điện thoại thông minh giảm 76%, pháo hoa giảm 75% và bàn ủi quần áo giảm 56% so với cùng kỳ năm ngoái. Tất cả đều sụt giảm nhanh hơn so với tốc độ giảm trong tháng 4.

Tổng kim ngạch xuất khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ trong tháng 5 giảm 35% so với cùng kỳ, giảm mạnh hơn đáng kể so với mức 21% của tháng 4/2025.

Cục diện thương mại mới: Cơ hội và thách thức cho ngành khoáng sản Việt Nam

Căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc kéo dài từ năm 2018 đến nay vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Trong giai đoạn đầu, chính quyền Tổng thống Donald Trump đã áp thuế mạnh đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc nhằm giảm thâm hụt thương mại và bảo vệ sản xuất nội địa.

Sau đó, mặc dù chính quyền của Tổng thống Joe Biden có phần mềm mỏng hơn trong đàm phán, nhưng chính sách áp thuế và kiểm soát chặt chẽ vẫn tiếp tục được duy trì, đặc biệt là với các mặt hàng liên quan đến khoáng sản quan trọng.

Căng thẳng thương mại Mỹ - Trung diễn ra từ năm 2018 đến nay, đặc biệt trong lĩnh vực đất hiếm nhằm kiểm soát lĩnh vực công nghệ, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (Ảnh minh họa)

Đầu năm 2025, Trung Quốc đã công bố lệnh hạn chế xuất khẩu toàn diện vào Mỹ nhằm vào năm kim loại được sử dụng trong các ngành công nghiệp quốc phòng, năng lượng sạch và các ngành công nghiệp khác. Trong đó, vonfram dẫn đầu trong năm nhóm kim loại bị hạn chế xuất khẩu, tiếp theo là indium, bismuth, tellurium, molybdenum.

Động thái này được công bố ngay sau khi Mỹ chính thức áp đặt mức thuế mới đối với hàng hóa Trung Quốc vào ngày 4/2/2025. Trung Quốc cho rằng việc kiểm soát xuất khẩu nhằm bảo vệ lợi ích an ninh quốc gia. Những khoáng sản này đóng vai trò quan trọng trong hàng loạt lĩnh vực công nghệ cao, quốc phòng, hàng không, năng lượng tái tạo...

Theo số liệu từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS), Trung Quốc hiện là nhà cung cấp vonfram thống trị toàn cầu, chiếm hơn 80% tổng sản lượng thế giới vào năm 2023. Mặc dù nhập khẩu vonfram từ Trung Quốc vào Mỹ đã giảm mạnh, từ 19,5 triệu USD trong năm 2022 xuống còn 10,9 triệu USD vào năm 2023.

Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung đang tạo ra dư địa phát triển mới cho ngành khoáng sản Việt Nam. cho các doanh nghiệp khoáng sản Việt Nam. Các tập đoàn công nghệ toàn cầu như Tesla, General Motors, Intel... đang đẩy mạnh chiến lược "Trung Quốc +1", tìm kiếm nguồn cung khoáng sản mới ngoài Trung Quốc.

Với chiến lược Trung Quốc +1, các nước ĐNÁ đang là điểm đến lý tưởng cho các doanh nghiệp nước ngoài, đặc biệt là Việt Nam (Ảnh: Sourceofasia.com)

Việt Nam, với trữ lượng phong phú về vonfram, đất hiếm, bauxite, titan, đồng... và lợi thế tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) như EVFTA, CPTPP, RCEP, đang nổi lên như một điểm đến lý tưởng.

Dù vậy, ngành khoáng sản Việt Nam vẫn đối mặt thách thức: Tỷ lệ chế biến sâu còn thấp, phần lớn sản phẩm khoáng sản xuất khẩu vẫn ở dạng thô, giá trị gia tăng chưa cao. Chính phủ Việt Nam đã sớm nhận ra điều này và có các chính sách khuyến khích đầu tư chế biến sâu, kết nối hợp tác quốc tế để nâng cao năng lực sản xuất và bảo vệ môi trường.

Ngày 21/1 vừa qua, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã tiếp ông Benjamin Gallezot, Đại diện liên bộ về cung ứng khoáng sản và kim loại chiến lược Pháp. Phó Thủ tướng cho biết Việt Nam mới điều tra một số khu vực cho khoáng sản và kim loại chiến lược, cần tiếp tục đánh giá sâu về trữ lượng cũng như tính toán lộ trình khai thác, chế biến sâu khi lựa chọn và tiếp nhận công nghệ hiện đại, bảo vệ môi trường.

Phó Thủ tướng đề nghị Liên bộ về cung ứng Khoáng sản và Kim loại chiến lược Pháp cần làm việc cụ thể với Bộ Tài nguyên và Môi trường, các đối tác của Việt Nam để kết nối, triển khai thí điểm một dự án hợp tác giữa doanh nghiệp Pháp và doanh nghiệp Việt Nam để tiếp nhận, chuyển giao công nghệ của chuỗi giá trị khai thác, chế biến sâu, cung ứng các sản phẩm khoáng sản và kim loại chiến lược, trước hết cho thị trường Việt Nam và Pháp.

Masan High - Tech Materials (MSR) và cơ hội từ căng thẳng Mỹ - Trung

Theo Chứng khoán An Bình (ABS), trong bối cảnh Trung Quốc áp dụng kiểm soát xuất khẩu khoáng sản quan trọng như vonfram, bismut, molypden, MSR nổi lên như một lựa chọn thay thế chiến lược. Đồng thời, chính sách thuế mới từ Hoa Kỳ (áp dụng từ tháng 4/2025) miễn hoàn toàn thuế đối với các sản phẩm xuất khẩu chủ lực của MSR càng củng cố lợi thế cạnh tranh tại thị trường Mỹ, Nhật và châu Âu.

MSR hiện sở hữu mỏ Núi Pháo – mỏ vonfram lớn thứ hai thế giới ngoài Trung Quốc và đang kiểm soát 30% nguồn cung vonfram toàn cầu (ngoại trừ Trung Quốc). Công ty có chuỗi giá trị khép kín từ khai thác, chế biến, đến cung ứng sản phẩm vonfram công nghệ cao cho khách hàng tại hơn 30 quốc gia trong đó 70% thuộc top 50 doanh nghiệp lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, theo Chứng khoán Rồng Việt (VDSC), mức hưởng lợi của MSR trước mắt có thể chưa quá lớn do Công ty đã thanh lý khoản đầu tư vào H.C. Starck – doanh nghiệp chuyên tinh luyện sản phẩm vonfram trung/hạ nguồn như bột cacbua vonfram, vốn là những sản phẩm hưởng lợi trực tiếp từ chiến tranh thương mại.

MSR hiện tập trung chủ yếu vào khai thác vonfram thượng nguồn, nghĩa là cần thêm thời gian và đầu tư để mở rộng chuỗi giá trị nhằm tận dụng hết tiềm năng tăng trưởng.

Ông Ashley McAleese - Tổng Giám đốc Masan High-Tech Materials chia sẻ tại đại hội

Về chiến lược dài hạn, tại ĐHCĐ thường niên hồi cuối tháng 4/2025, lãnh đạo MSR khẳng định sẽ tiếp tục tối ưu vận hành, cải thiện biên lợi nhuận, đẩy mạnh sáng tạo và tăng quy mô khai thác – nhằm định vị là doanh nghiệp khoáng sản công nghệ cao hàng đầu.

Việc đầu tư vào MSR được đánh giá phù hợp trong bối cảnh thị trường hàng hóa và kinh tế vĩ mô có nhiều biến động, khi tài sản gắn liền với nguyên liệu chiến lược như vonfram trở thành kênh trú ẩn và đầu tư giá trị tiềm năng. Cổ phiếu này đang thu hút sự quan tâm không chỉ bởi chuỗi cung ứng mang tính toàn cầu mà còn nhờ vị thế độc quyền ngày càng được củng cố nhờ diễn biến địa chính trị.