86% doanh nghiệp lo ngại về cú sốc thuế quan của Mỹ: Giải pháp nào để thích ứng?

Năm 2025, các doanh nghiệp sản xuất và dịch vụ tại Việt Nam đang vận hành trong một môi trường đầy biến động và thách thức. Đặc biệt, ngành sản xuất đang chịu tác động nặng nề hơn từ làn sóng bảo hộ thương mại và những biến động khó lường tại các thị trường xuất khẩu.

Chính sách thuế mới của Mỹ dự kiến sẽ có tác động mạnh mẽ tới các ngành chủ lực như dệt may, giày dép, gỗ, nội thất, nông nghiệp và thủy sản, với chi phí sản xuất tăng cao, đơn hàng dài hạn sụt giảm và áp lực cạnh tranh từ các đối thủ như Mexico, Indonesia và Malaysia.

Song song đó, các doanh nghiệp dịch vụ cũng đang phải đối mặt với loạt thách thức bao gồm sự thay đổi nhanh chóng trong hành vi tiêu dùng và bài toán quản lý nguồn nhân lực ngày càng phức tạp.

Thuế quan của Mỹ tác động đến bức tranh tăng trưởng của doanh nghiệp

Một báo cáo gần đây của PwC Việt Nam mang tên "Chính sách thuế quan mới của Mỹ - Tác động và định hướng ứng phó cho doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam" đã chỉ ra rằng, các doanh nghiệp tại Việt Nam đang duy trì mức độ cảnh giác cao trong bối cảnh bất định do ảnh hưởng từ chính sách thuế quan của Mỹ.

Theo báo cáo, trong tổng số các doanh nghiệp tham gia khảo sát, có tới 86% doanh nghiệp tham gia khảo sát bày tỏ mối quan ngại đáng kể về những tác động tiêu cực tiềm tàng của thuế quan Mỹ đối với hoạt động kinh doanh, 14% doanh nghiệp còn lại thể hiện thái độ trung lập hoặc ít quan tâm.

Kết quả khảo sát mức độ quan tâm của doanh nghiệp Việt Nam đối với tác động của thuế quan Mỹ tới hoạt động kinh doanh - Nguồn: PwC Việt Nam

Đánh giá về những tác động chính của thuế quan đến doanh nghiệp, 23% doanh nghiệp khảo sát cho rằng chi phí sẽ gia tăng trong tương lai; trong khi 15% doanh nghiệp dự báo về sự thay đổi thị trường; 15% doanh nghiệp cho rằng nhu cầu nhập khẩu từ Mỹ sẽ giảm; 14% doanh nghiệp lo ngại môi trường kinh doanh sẽ cạnh tranh gay gắt hơn; 14% doanh nghiệp cho rằng rủi ro gián đoạn chuỗi cung ứng ngày càng gia tăng; các doanh nghiệp còn lại bày tỏ lo ngại về những thách thức khác như: Khó khăn về tài chính, rủi ro thương hiệu...

Kết quả khảo sát tác động chính của thuế quan Mỹ đối với doanh nghiệp - Nguồn: PwC Việt Nam

Xét riêng về từng nhóm doanh nghiệp, báo cáo của PwC Việt Nam đã chỉ ra những tác động chính sau đây:

Đối với doanh nghiệp dịch vụ:

• Logistics và vận tải: Sự sụt giảm trong hoạt động xuất khẩu sang Mỹ có thể làm giảm nhu cầu đối với dịch vụ vận chuyển hàng hóa bằng đường hàng không và đường biển.

• Tài chính và tư vấn: Áp lực từ các nhà xuất khẩu có thể dẫn đến việc giảm sử dụng dịch vụ hoặc rủi ro tín dụng cao hơn.

• IT và dịch vụ thuê ngoài (outsource): Có thể hưởng lợi nếu các doanh nghiệp Mỹ chuyển hoạt động thuê ngoài từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Đối với doanh nghiệp sản xuất nhưng không xuất khẩu sang Mỹ:

• Biến động chuỗi cung ứng: Các nhà cung cấp cho doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hoặc các nhà xuất khẩu Mỹ có thể đối mặt với việc giảm đơn đặt hàng hoặc các yêu cầu nghiêm ngặt hơn.

• Cạnh tranh trong nước gia tăng: Các rào cản xuất khẩu có thể chuyển hướng hàng hóa sang thị trường trong nước, làm gia tăng cạnh tranh.

• Biến động tỷ giá hối đoái: Căng thẳng thương mại có thể gây ra biến động tiền tệ và giá nguyên liệu nhập khẩu tăng cao, gây ảnh hưởng đến chi phí sản xuất.

Đối với doanh nghiệp sản xuất có xuất khẩu sang Mỹ:

• Chi phí đầu vào tăng và sức cạnh tranh suy giảm tại thị trường Mỹ: Các loại thuế trả đũa có thể đẩy giá lên cao, làm giảm khả năng cạnh tranh so với các đối thủ.

• Giảm đơn hàng: Chi phí cao hơn có thể khiến các đối tác Mỹ giảm đơn hàng hoặc chuyển sang nhà cung cấp khác.

• Rủi ro pháp lý: Các doanh nghiệp có thể đối mặt với việc tăng chi phí pháp lý, kiểm toán và tài liệu.

• Gián đoạn chuỗi cung ứng: Những tác động dây chuyền từ các vấn đề liên quan đến Mỹ hoặc Trung Quốc có thể gây chậm trễ sản xuất và mất ổn định hoạt động.

Những tác động này đang phản ánh rõ mối đe dọa mà các chính sách thương mại của Mỹ đặt ra đối với sự ổn định và triển vọng tăng trưởng của doanh nghiệp. Việc nắm bắt đầy đủ những yếu tố này sẽ giúp doanh nghiệp duy trì sức bật, củng cố năng lực cạnh tranh và thích ứng hiệu quả trong bối cảnh chi phí và áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng.

Doanh nghiệp hành động để ứng phó với làn sóng thuế quan

Trước những biến động kinh tế toàn cầu và thay đổi thuế quan từ Mỹ, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động thích nghi và đổi mới hơn bao giờ hết. Việc áp dụng đúng chiến lược không chỉ giúp vượt qua áp lực hiện tại mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững trong tương lai.

Theo phân tích của PwC Việt Nam, khi thuế quan của Mỹ tiếp tục gây áp lực lên thương mại toàn cầu, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải trải qua một quá trình chuyển đổi toàn diện - từ chuỗi cung ứng và sản xuất đến thị trường và dịch vụ - nhằm thích nghi và duy trì năng lực cạnh tranh.

Khởi đầu là chuỗi cung ứng, nơi các doanh nghiệp đang nhận thức rõ rủi ro khi phụ thuộc quá mức vào một nguồn cung duy nhất là Trung Quốc. Việc đa dạng hóa nhà cung cấp, đặc biệt là hướng tới các khu vực ổn định hơn, đã trở thành yếu tố cần thiết. Đồng thời, nhiều doanh nghiệp cũng nhận thấy cơ hội để đàm phán lại hợp đồng với nhà cung cấp nhằm kiểm soát chi phí tốt hơn và cải thiện dòng tiền.

Trong lĩnh vực sản xuất - trung tâm của mọi hoạt động - các doanh nghiệp đang đẩy nhanh quá trình tự động hóa và áp dụng các mô hình tinh gọn để nâng cao hiệu quả. Không chỉ các nhà xuất khẩu, mà cả các nhà sản xuất trong nước cũng đang tích cực hội nhập vào chuỗi cung ứng trong nước và chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI, đây được xem là một chiến lược thực tiễn nhằm tối ưu hóa chi phí và tăng cường khả năng cạnh tranh.

Về mặt thị trường, khi các điểm đến xuất khẩu truyền thống trở nên khó đoán định hơn, các doanh nghiệp Việt Nam đang mở rộng sang thị trường EU, ASEAN và Nhật Bản - tận dụng mạng lưới hiệp định thương mại tự do vững chắc của quốc gia. Đồng thời, họ cũng đang tinh chỉnh các chiến lược định giá và tăng cường sự hiện diện thương hiệu kỹ thuật số tại các thị trường hiện có để khai thác tiềm năng chưa được tận dụng.

Cuối cùng, các nhà cung cấp dịch vụ - đặc biệt trong lĩnh vực hậu cần, tư vấn, ngân hàng và bảo hiểm - đang đối mặt với nhu cầu giảm sút từ các khách hàng xuất khẩu và rủi ro tín dụng gia tăng. Để ứng phó, nhóm doanh nghiệp này đang đa dạng hóa cơ sở khách hàng và cải thiện chất lượng dịch vụ nhằm duy trì khả năng phục hồi trong một bối cảnh đang thay đổi.

Như vậy, các doanh nghiệp Việt Nam đang triển khai ba nhóm chiến lược chính sau đây:

Thứ nhất, giảm phụ thuộc thương mại và kiểm soát gia tăng chi phí. Trong đó, 44% doanh nghiệp tham gia khảo sát đang đa dạng hóa nguồn cung ứng sang các quốc gia khác, 34% doanh nghiệp đang đàm phán với các nhà cung cấp hiện tại, 10% doanh nghiệp đang tích trữ vật liệu hoặc thành phẩm quan trọng…

Thứ hai, nâng cao hiệu quả hoạt động. Trong đó, 40% doanh nghiệp đang tự động hóa và tinh giản quy trình, 32% doanh nghiệp đang cải thiện hiệu quả, giảm lãng phí, 20% doanh nghiệp đang chuyển đổi sản xuất sang các dòng sản phẩm khác nhau…

Thứ ba, duy trì khả năng cạnh tranh dài hạn. Trong đó, 41% doanh nghiệp đang tìm cách đa dạng hóa sang các thị trường mới, 25% doanh nghiệp đang điều chỉnh chiến lược giá, 24% doanh nghiệp đang đẩy mạnh tiếp thị tại các thị trường hiện có…

Đáng lưu ý, chiến lược cắt giảm chi phí để ứng phó với thuế quan là một trong những giải pháp được nhiều doanh nghiệp đặt lên hàng đầu.

Việc áp đặt thuế quan đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam vào Mỹ đang làm tăng chi phí và giảm khả năng cạnh tranh. Vì vậy, để thích nghi, cần có một chiến lược đồng bộ - không chỉ đơn thuần là "cắt giảm chi phí" mà là "tái cấu trúc" hướng tới sự bền vững và linh hoạt. Chuyển đổi từ các hoạt động truyền thống sang các mô hình tinh gọn, linh hoạt, số hóa và giảm sự phụ thuộc vào một thị trường duy nhất là cách hiệu quả nhất để vượt qua giai đoạn bất ổn này một cách kiên cường.

Để tối ưu hóa chi phí nhằm ứng phó với thuế quan của Mỹ, các doanh nghiệp đã áp dụng khung chiến lược sau:

• Chiến lược tối ưu hóa nội nộ: Giảm chi phí sản xuất, năng lượng và lao động thông qua cải tiến quy trình và công nghệ, giảm chi phí nhân công.

• Chiến lược tái cấu trúc chuỗi giá trị: Giảm chi phí gián tiếp và tăng hiệu quả hoạt động thông qua số hóa, chuyển đổi số và tính linh hoạt chuỗi cung ứng.

• Chiến lược tài chính phòng thủ: Quản lý dòng tiền, đàm phán lại nợ và tín dụng. Bảo toàn thanh khoản và phân bổ lại vốn để đạt hiệu quả hoạt động.

• Chiến lược khác: Tinh gọn các khoản chi tiêu tùy ý (R&D, tiếp thị và quảng cáo) và ưu tiên các khoản đầu tư có tác động cao để thúc đẩy hiệu quả chi phí.

Chuỗi giải pháp giúp doanh nghiệp giảm chi phí, ứng phó với thuế quan - Nguồn: PwC Việt Nam

Trong dài hạn, PwC khuyến nghị doanh nghiệp áp dụng chuỗi giải pháp để cắt giảm chi phí sâu hơn nhằm ứng phó với áp lực thuế quan nói riêng và những thách thức khác nói chung:

• Tối đa hóa các hợp đồng hiện tại/điều kiện thương mại càng lâu càng tốt.

• Hấp thụ tổn thất từ ký quỹ.

• Cắt giảm chi phí ngắn hạn, trì hoãn hoặc hoãn lại các khoản chi.

• Chuyển phần tăng giá sang cho khách hàng.

• Tái cấu trúc chuỗi cung ứng và chiến lược/hợp đồng tìm nguồn cung ứng.

• Đa dạng hóa sang các thị trường khác.

• Tái cơ cấu sản phẩm để đạt được cơ sở chi phí thấp hơn.

• Di dời cơ sở/hoạt động sản xuất sang các khu vực địa lý thay thế.

“Năm 2025 mở ra nhiều thách thức nhưng cũng đầy tiềm năng cho ngành sản xuất và dịch vụ Việt Nam. Dù bối cảnh toàn cầu còn bất ổn, sự kiên cường và linh hoạt của doanh nghiệp Việt vẫn là điểm sáng. Với chiến lược đúng đắn và tận dụng thế mạnh nội tại, chúng ta có thể biến khó khăn thành cơ hội, thúc đẩy tăng trưởng và đổi mới bền vững” - ông Mohammad Mudasser, Giám đốc, Dịch vụ Tư vấn Thương vụ - Chuyển đổi PwC Việt Nam nhận định.