Theo báo cáo thị trường cá toàn cầu do FAO công bố vào tháng 2/2025, lệnh cấm nhập khẩu cá của Nga vào EU - một phần trong các biện pháp trừng phạt mới nhằm đáp trả hành động của Moscow tại Ukraine - có thể gây ra tình trạng thiếu hụt các sản phẩm cá chế biến sẵn như cá viên và phi lê. Đức, với vai trò là quốc gia nhập khẩu cá và thủy sản từ Nga lớn nhất EU, được dự báo sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

FAO nhận định rằng nếu nguồn cung cá minh thái từ Nga bị cắt đứt hoàn toàn, thị trường EU sẽ phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng thực phẩm đáng lo ngại. Các nhà máy chế biến tại Đức, vốn phụ thuộc vào nguồn cá minh thái nhập khẩu để sản xuất các sản phẩm bán thành phẩm, có nguy cơ đình trệ hoạt động. Ông Stefan Meyer, Tổng giám đốc Hiệp hội Công nghiệp Cá Đức, cảnh báo: "Nếu không có nguồn thay thế kịp thời, chuỗi cung ứng sẽ bị gián đoạn, ảnh hưởng đến việc làm và giá cả thực phẩm tại EU".

Từ tháng 8/2024, EU đã bắt đầu xem xét việc mở rộng các lệnh trừng phạt đối với Nga, bao gồm cả việc hạn chế nhập khẩu cá. Mặc dù cá chưa bị đưa vào các gói trừng phạt thứ 15 và 16, nhưng áp lực từ các quốc gia vùng Baltic, đặc biệt là Litva, đang ngày càng gia tăng. Trước đó, vào năm 2022, EU đã áp đặt lệnh cấm nhập khẩu hải sản, trứng cá muối và động vật giáp xác từ Nga, khiến tình hình nhập khẩu thủy sản ngày càng khó khăn.

Việc mở rộng lệnh trừng phạt đối với cá minh thái có thể làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nguồn cung tại EU. Các doanh nghiệp chế biến thực phẩm tại Đức, Hà Lan và Pháp đã bày tỏ lo ngại rằng nếu lệnh cấm được thực thi, họ sẽ không có đủ nguyên liệu để duy trì sản xuất.

Châu Âu 'gậy ông đập lưng ông' khi cấm mặt hàng này của Nga
Nguồn cung cá minh thái bị khủng hoảng do lệnh cấm cá Nga. Ảnh minh họa

Cá minh thái là một trong những loại cá phổ biến nhất được sử dụng trong chế biến thực phẩm tại châu Âu. Trong giai đoạn 2020-2023, Đức nhập khẩu trung bình 130-135 nghìn tấn phi lê cá minh thái mỗi năm, chiếm hơn 50% tổng lượng nhập khẩu của EU. Loại cá này thường được sử dụng để sản xuất các món ăn nhanh như cá viên và cá tẩm bột – những sản phẩm phổ biến trên bàn ăn của người tiêu dùng châu Âu.

Tuy nhiên, vào năm 2024, nhập khẩu phi lê cá minh thái vào EU đã giảm 17% xuống còn 217,3 nghìn tấn, trong khi giá trị nhập khẩu giảm 33% xuống còn 602 triệu euro. Riêng tại Đức, lượng nhập khẩu giảm xuống còn 95 nghìn tấn – mức thấp nhất trong hơn một thập kỷ qua. Nguyên nhân chính là do các lệnh trừng phạt đã làm tăng giá nguyên liệu thô, khiến chi phí sản xuất tăng cao.

Trước tình trạng nguồn cung bị thu hẹp, EU đã tìm kiếm các nguồn thay thế. Hoa Kỳ hiện là nhà cung cấp phi lê cá minh thái lớn nhất cho EU, chiếm 36% thị phần vào năm 2024. Tuy nhiên, giá thành nhập khẩu từ Mỹ cao hơn so với trước đây, khiến các nhà chế biến thực phẩm châu Âu gặp khó khăn trong việc giữ mức giá ổn định cho người tiêu dùng.

Một số doanh nghiệp châu Âu đã bắt đầu sử dụng cá tra Việt Nam để thay thế cá minh thái trong sản xuất cá viên. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, cá tra có hương vị và giá trị dinh dưỡng khác biệt, khiến người tiêu dùng khó chấp nhận thay đổi này. Trong bối cảnh giá nguyên liệu đầu vào tăng cao, nhiều nhà máy chế biến tại Đức đã buộc phải điều chỉnh giá bán, gây áp lực lớn lên thị trường thực phẩm.

Trong khi thị trường châu Âu đối mặt với nguy cơ thiếu hụt, ngành thủy sản Nga lại đang hưởng lợi từ việc tăng tiêu thụ nội địa. Theo dữ liệu từ Hiệp hội Cá Minh Thái Nga (ADM), lượng tiêu thụ cá minh thái trong nước đã đạt mức cao nhất trong hai thập kỷ qua, trung bình 4 kg/người/năm vào năm 2024. Các chiến dịch quảng bá tại Nga đã thúc đẩy nhu cầu trong nước, giúp bù đắp phần nào sự sụt giảm xuất khẩu sang EU.