Chưa từng có trong lịch sử: 200.000 tấn gạo biến mất bí ẩn, Nhật Bản phải mở kho dự trữ khẩn cấp

Mùa hè năm 2024, thị trường gạo Nhật Bản bắt đầu có dấu hiệu bất thường khi nguồn cung trở nên khan hiếm. Dù sản lượng thu hoạch năm 2024 cao hơn 180.000 tấn so với năm trước, các đại lý thu mua báo cáo rằng họ chỉ có thể mua được lượng gạo thấp hơn 230.000 tấn so với dự kiến. Điều này đặt ra câu hỏi: Ai đã lấy số gạo khổng lồ này?

Các chuyên gia nhận định nguyên nhân đến từ sự kết hợp của nhiều yếu tố. Đợt nắng nóng kỷ lục vào năm 2023 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến mùa màng, trong khi cảnh báo thiên tai vào tháng 8/2024 dẫn đến làn sóng mua tích trữ trong dân chúng. Ngoài ra, Nhật Bản vốn áp dụng chính sách kiểm soát sản xuất gạo nhằm giữ giá cao, hỗ trợ nông dân trong nước. Điều này khiến bất kỳ sự gián đoạn nào trong chuỗi cung ứng cũng có thể tạo ra cú sốc lớn.

Trong bối cảnh thị trường gạo hỗn loạn, nhiều chuyên gia nghi ngờ rằng các nhà đầu cơ đã lợi dụng tình hình để tích trữ gạo nhằm trục lợi. Giáo sư Shuji Hisano của Đại học Kyoto cho biết, việc theo dõi phân phối gạo tại Nhật Bản đã trở nên phức tạp hơn do những thay đổi về chính sách thương mại.

Giá gạo Nhật Bản tăng phi mã do thiếu hụt nguồn cung. Ảnh minh họa

Trước năm 2004, nông dân Nhật Bản chủ yếu bán gạo cho các đại lý thu mua lớn. Tuy nhiên, sau khi chính phủ gỡ bỏ nhiều hạn chế, người nông dân có thể bán gạo trực tiếp cho các bên khác mà không cần thông qua hệ thống phân phối truyền thống. Điều này mở ra cơ hội cho những kẻ đầu cơ, những người có thể tích trữ gạo với hy vọng giá tiếp tục tăng.

Phó giáo sư Masayuki Ogawa từ Đại học Utsunomiya cho rằng một số doanh nghiệp và cá nhân đã biến gạo thành công cụ đầu cơ. Khi nguồn cung bị kiểm soát chặt chẽ, giá gạo tại Nhật Bản leo thang chóng mặt, trái ngược với xu hướng giảm giá tại châu Á sau khi Ấn Độ dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu gạo.

Hệ quả của cuộc khủng hoảng này là giá gạo tại Nhật Bản đã tăng hơn gấp đôi so với một năm trước. Một bao gạo 4,98 kg hiện có giá khoảng 4.000 Yên (hơn 685.000 đồng), tạo áp lực lớn lên người tiêu dùng và các doanh nghiệp thực phẩm.

Nhiều siêu thị buộc phải áp dụng giới hạn số lượng gạo mỗi khách hàng có thể mua. Các nhà hàng, quán ăn phải tăng giá thực đơn hàng ngày để bù đắp chi phí nguyên liệu. Cuộc khủng hoảng gạo cũng đẩy lạm phát Nhật Bản lên mức cao nhất kể từ năm 2023, buộc Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) phải tăng lãi suất liên tục.

Trước tình hình căng thẳng, chính phủ Nhật Bản đã quyết định bán ra 165.000 tấn gạo từ kho dự trữ khẩn cấp để bình ổn thị trường. Đây là động thái chưa từng có, bởi kho dự trữ này vốn chỉ được dùng trong trường hợp thiên tai hoặc mất mùa nghiêm trọng.

Tổng cộng, chính phủ dành riêng 231.000 tấn gạo để đối phó với tình trạng khan hiếm hiện tại, trong đó 165.000 tấn sẽ được bán đấu giá trong đợt đầu tiên. Nếu cần thiết, 66.000 tấn còn lại sẽ tiếp tục được tung ra thị trường.

165.000 tấn sẽ được chính phủ Nhật bán đấu giá trong đợt đầu tiên. Ảnh: Internet

Bộ trưởng Nông nghiệp Nhật Bản, ông Taku Eto, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đưa thị trường trở lại trạng thái bình thường: "Một điều không thể tưởng tượng được đang xảy ra, và chúng ta cần hành động để ổn định tình hình".

Điều trớ trêu là Nhật Bản không thực sự thiếu gạo. Với sản lượng 7,34 triệu tấn vào năm 2024, nước này có đủ nguồn cung để đáp ứng nhu cầu trong nước. Vấn đề nằm ở sự phân phối và những động thái đầu cơ.

Thực tế, giá gạo tại các thị trường châu Á khác lại giảm do nguồn cung dồi dào. Trong khi đó, tại Nhật Bản, các đại lý trung gian sẵn sàng trả giá cao hơn để mua gạo từ nông dân, khiến giá cả ngày càng leo thang.

Một số chuyên gia cũng đặt nghi vấn về sản lượng thực tế của năm 2024, khi nền nông nghiệp Nhật Bản đang suy yếu dần do thiếu lao động. Độ tuổi trung bình của nông dân trồng lúa tại Nhật Bản là 71 tuổi và số lượng nông dân đã giảm 25% trong giai đoạn 2015-2020.

Vẫn chưa rõ liệu việc giải phóng kho dự trữ có thể thực sự hạ nhiệt cơn sốt giá gạo hay không. Nếu đầu cơ là nguyên nhân chính, động thái này có thể chỉ mang tính tạm thời. Chính phủ Nhật Bản có thể sẽ cần các biện pháp mạnh mẽ hơn để kiểm soát tình trạng tích trữ và thao túng thị trường.

Trong khi đó, người tiêu dùng Nhật Bản vẫn đang chịu áp lực từ giá cả tăng cao. Các cửa hàng bán lẻ như của ông Takao Iizuka ở Tokyo đang lo ngại về khả năng cung cấp hàng trong những tháng tới: "Tôi chưa bao giờ cảm thấy lo lắng như thế này trong suốt 30 năm kinh doanh gạo".