Đề xuất thí nghiệm điện hóa 3 ngành tại các khu công nghiệp ở TP. HCM, hướng tới phát thải bằng 0

Ngày 29/7, tại hội thảo về lộ trình chuyển đổi xanh khu công nghiệp, bà Trang Nguyễn, Giám đốc Chương trình và Hợp tác quốc tế Climateworks Centre (thuộc Đại học Monash, Australia) đề xuất TP. HCM nên đẩy mạnh sử dụng điện tái tạo và điện hóa các công đoạn sản xuất thép, dệt may, nhựa khi thí điểm mô hình khu công nghiệp phát thải ròng bằng 0 (NZIP).

Đây được xem là giải pháp nhanh để TP. HCM thử nghiệm mô hình khu công nghiệp không phát thải, tiến tới đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường toàn cầu.

Khác với khu công nghiệp sinh thái hay khu công nghiệp xanh vốn tập trung giảm phát thải ở mức độ nhất định, NZIP đặt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 – cân bằng giữa tổng lượng khí nhà kính (GHG) thải ra và lượng được loại bỏ.

“TP. HCM có nhiều cơ hội thử nghiệm mô hình NZIP thông qua các giải pháp nhanh như mở rộng năng lượng tái tạo, điện khí hóa sản xuất trong các ngành then chốt như thép, dệt may và nhựa", bà Trang Nguyễn nhận định.

Khuyến nghị được bà Trang Nguyễn đưa ra sau khi Climateworks phân tích 5 khu công nghiệp trọng điểm của TP. HCM (cũ), gồm khu công nghệ cao (SHTP), khu chế xuất Tân Thuận và 3 khu công nghiệp Hiệp Phước, Tân Tạo và Đông Nam. 5 khu này chiếm 70% tổng mức tiêu thụ điện tại các doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng (KEUs) của TP. HCM cũ (300.000TOE), phát thải 770.000 tấn CO2 quy đổi (tCO2) mỗi năm.

Cụ thể, ngành thép tại Hiệp Phước và Tân Thuận được khuyến nghị điện hóa các công đoạn cán, gia nhiệt, tạo hình; nâng cấp lò nung và sử dụng thép thô xanh. Công nghệ lò hồ quang điện (EAF) hoặc hoàn nguyên trực tiếp (DRI) sử dụng hydrogen hoặc điện tái tạo là những lựa chọn phù hợp.

Ngành nhựa tại Tân Thuận và Tân Tạo có thể điện hóa nhiệt quy trình ép đùn, ép phun; đầu tư vào hạ tầng tái chế cơ học và hóa học.

Trong khi đó, ngành dệt may ở Tân Tạo và Đông Nam nên chuyển sang sử dụng 100% điện tái tạo, kết hợp nhiệt mặt trời và nồi hơi điện cho quy trình nhuộm và hoàn thiện, đồng thời đẩy mạnh vật liệu tuần hoàn và tái sử dụng nước.

Bà Trang Nguyễn, Giám đốc Chương trình và Hợp tác quốc tế Climateworks Centre tại hội thảo ngày 29/7. Ảnh: BTC

Thí điểm xanh hóa ba ngành này là cần thiết trước bối cảnh cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU (CBAM) có hiệu lực từ 2026, dự kiến ảnh hưởng tới 27% sản lượng xuất khẩu thép của Việt Nam. Bên cạnh đó, nhu cầu toàn cầu đối với dệt may bền vững, nhựa sinh học và vật liệu tái chế ngày càng gia tăng.

Trong ngắn hạn đến năm 2030, Climateworks đề xuất các khu công nghiệp thí điểm lắp đặt điện mặt trời mái nhà, triển khai hệ thống đo lường - báo cáo - xác minh (MRV), áp dụng kinh tế tuần hoàn. Đồng thời, TP. HCM cần thành lập nhóm điều phối chuyên trách để thúc đẩy quá trình chuyển đổi công nghiệp, kết hợp các giải pháp kỹ thuật với đào tạo nhân lực xanh, hỗ trợ xuất khẩu và thu hút đầu tư xanh.

Tuy nhiên, tài chính được xem là rào cản lớn trong việc triển khai mô hình NZIP. Chi phí đầu tư công nghệ phát thải thấp như DRI sử dụng hydrogen còn cao; ngành nhựa cũng đối mặt với chi phí lớn khi chuyển đổi khỏi nhựa nguyên sinh. Hạn chế về nguồn cung thép xanh và hệ thống phân loại, tái chế nhựa yếu cũng là thách thức đáng kể.

Phó Viện trưởng HIDS Phạm Bình An nhận định: “Chuyển đổi khu công nghiệp sang mô hình bền vững là xu thế tất yếu trong bối cảnh kinh tế toàn cầu và biến đổi khí hậu. Nhưng để thực hiện, cần có thêm chính sách hỗ trợ tài chính thiết thực, bởi chi phí chuyển đổi rất lớn trong khi việc tiếp cận tài chính xanh vẫn còn nhiều khó khăn”.

HIDS khuyến nghị TP. HCM bên cạnh việc huy động nguồn lực quốc tế, nên hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn vay ưu đãi thông qua các chương trình của Công ty Đầu tư Tài chính Nhà nước TP. HCM (HFIC).

Hiện TP HCM có 61 khu công nghiệp và khu chế xuất. Theo dữ liệu trước sáp nhập, tỷ lệ phát thải từ khu vực công nghiệp chiếm 27% tổng phát thải của TP. HCM cũ, 64% của Bình Dương và 58-58,5% của Bà Rịa - Vũng Tàu.

TP. HCM cũ đã có kế hoạch chuyển đổi xanh thí điểm 5 khu công nghiệp, nhưng khảo sát gần đây chỉ ra tài chính, nhận thức và nhân lực vẫn là những thách thức chính. Chẳng hạn, Khu công nghệ cao (SHTP) đặt mục tiêu đạt Net Zero vào năm 2045, nhưng 40% doanh nghiệp tại đây chưa cam kết giảm phát thải ròng về 0, 20% cam kết nhưng chưa rõ lộ trình và 28,7% chưa từng nhận được tư vấn hay hỗ trợ về chuyển đổi xanh.