Muốn tăng trưởng GDP 8%, Việt Nam phải giải xong bài toán giá điện

Khi Việt Nam bước vào năm bản lề 2025 với mục tiêu tăng trưởng GDP trên 8% và lộ trình tăng trưởng hai con số cho giai đoạn 2026–2031, ngành điện lập tức trở thành trụ cột không thể thiếu trong mọi cấu phần của nền kinh tế.

Tại tọa đàm “Bảo đảm điện cho tăng trưởng – Yêu cầu và giải pháp” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 07/5/2025, TS. Phan Đức Hiếu – Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội – đã có những phát biểu mang tính cảnh báo chính sách, định hình tư duy mới cho điều hành vĩ mô trong lĩnh vực năng lượng. Theo ông, giá điện cần phải thay đổi để phù hợp với hai yêu cầu lớn là bảo đảm an ninh năng lượng và nâng cao chất lượng nguồn điện.

TS. Phan Đức Hiếu – Đại biểu Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội – phát biểu tại Tọa đàm “Bảo đảm điện cho tăng trưởng – Yêu cầu và giải pháp” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức sáng 07/5/2025. Ảnh: VGP/Nhật Bắc.

Chất lượng điện và áp lực tăng trưởng mới

TS. Hiếu nhấn mạnh rằng điện là yếu tố đầu vào quan trọng trong sản xuất kinh doanh. Trong bối cảnh tăng trưởng GDP được đẩy lên cao, việc thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng sẽ kéo theo nhu cầu điện tăng mạnh. Không chỉ dừng lại ở khối lượng tiêu thụ, nền kinh tế đang đối mặt với yêu cầu cao hơn về chất lượng năng lượng. Các ngành công nghệ cao như bán dẫn, xử lý dữ liệu và sản xuất thông minh đòi hỏi nguồn điện phải sạch và có độ ổn định lớn. Ngay cả ngành cấp nước cũng không thể hoạt động nếu điện không ổn định.

Khi Việt Nam bước vào thời kỳ kinh tế xanh và thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0, chất lượng nguồn điện trở thành yếu tố bắt buộc. Trước áp lực kép về lượng và chất, ông Hiếu cho rằng đã đến lúc giá điện phải được điều chỉnh theo hướng mới, để phản ánh đúng giá trị của điện năng trong nền kinh tế hiện đại.

Luật mới và chuyển dịch tư duy chính sách

Đánh giá về dự thảo sửa đổi Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả do Chính phủ trình, TS. Hiếu khẳng định đây là một bước đi phản ánh quyết tâm quốc gia trong sử dụng năng lượng hiệu quả và bảo đảm an ninh năng lượng. Sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng dự luật, ông nhận thấy nhiều thay đổi đáng kể, trong đó nổi bật là việc tạo thêm cơ hội cho doanh nghiệp tư nhân tham gia vào hoạt động điện lực. Đồng thời, dự luật cũng thu hẹp một số phạm vi độc quyền của Nhà nước, mở rộng không gian phát triển cho các thành phần kinh tế khác. Một trong những chuyển biến thể chế lớn là việc làm rõ nguyên tắc hình thành thị trường điện cạnh tranh bằng cách tách bạch các khâu phát điện, truyền tải và phân phối.

Ông cũng cho rằng đã đến lúc mở rộng phạm vi điều chỉnh luật ra khỏi giới hạn của ngành điện truyền thống. Việc một số đại biểu đề xuất đổi tên thành “Luật Năng lượng” cho thấy khung pháp lý đang đi theo hướng đón đầu những xu hướng như điện hạt nhân, năng lượng tái tạo và hydrogen. Từ đó, ngành năng lượng sẽ có thêm động lực để phát triển theo hướng hiện đại, đa dạng và bền vững.

Minh bạch – Nền tảng thu hút đầu tư

Theo TS. Hiếu, yếu tố quan trọng nhất để thu hút đầu tư vào ngành điện không chỉ là cải cách thủ tục hành chính mà còn là sự minh bạch trong các quy định. Các nhà đầu tư cần có khả năng nắm bắt rõ kế hoạch sản xuất – kinh doanh, cấu trúc chi phí và tổng mức đầu tư để có thể đưa ra quyết định tài chính. Ông đánh giá cao nỗ lực hệ thống hóa và cụ thể hóa các quy định trong luật sửa đổi lần này, vì đó là điều kiện cần để đảm bảo sự ổn định dài hạn của thị trường điện.

Bên cạnh đó, ông nhấn mạnh tính minh bạch và ổn định trong cơ chế giá điện là hai tiêu chí quan trọng nhất của chính sách năng lượng. Nếu thị trường điện trở nên quá hấp dẫn, lợi nhuận vượt mức hợp lý, chi phí sản xuất đầu vào có thể bị đẩy lên cao, ảnh hưởng tiêu cực đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Do vậy, bài toán đặt ra là phải tạo ra một thị trường đủ sức hấp dẫn để thu hút vốn tư nhân nhưng vẫn đảm bảo chi phí sản xuất không tăng quá mức.

Thị trường điện cần thời gian nhưng không thể chậm trễ

TS. Hiếu bày tỏ sự kỳ vọng lớn vào sự cộng hưởng giữa Luật Điện lực sửa đổi và Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị. Theo ông, đây là hai công cụ thể chế mạnh mẽ giúp khu vực kinh tế tư nhân có thêm điều kiện tiếp cận đất đai, vốn, nhân lực và cơ hội tham gia thị trường điện. Tuy nhiên, ông cũng nhấn mạnh rằng không thể kỳ vọng sẽ có thị trường điện hoàn chỉnh ngay sau khi ban hành chính sách. Thị trường điện là một hệ sinh thái phức tạp, có nhiều chủ thể tham gia, và cần thời gian để vận hành ổn định.

Do đó, trước khi thị trường điện đạt đến trạng thái tối ưu, ông cho rằng cần duy trì các biện pháp đảm bảo an ninh nguồn điện và thu hút nhà đầu tư bằng cơ chế giá hợp lý. Nếu lợi nhuận không đủ hấp dẫn, các nhà đầu tư có thể rút lui, làm gián đoạn nguồn cung điện – điều mà nền kinh tế không thể chấp nhận trong giai đoạn tăng trưởng nhanh.

TS. Hiếu kết luận rằng bài toán khó nhất hiện nay là làm sao cân bằng giữa lợi ích của nhà phát điện, lo ngại của người tiêu dùng và sức chịu đựng chi phí của doanh nghiệp. Đây là điều kiện bắt buộc nếu Việt Nam muốn xây dựng một thị trường điện cạnh tranh hoàn chỉnh như kỳ vọng được đặt ra trong luật mới.