Ngành ô tô toàn cầu bước vào 'kỷ nguyên chia rẽ': Xe của Trung Quốc gặp cản, các hãng từ Mỹ – Nhật ngấm đòn ngược

Cuộc chiến thương mại toàn cầu của cựu Tổng thống Donald Trump đang đẩy ngành công nghiệp ô tô vào một giai đoạn cạnh tranh khốc liệt, đặc biệt bên ngoài hai thị trường lớn nhất thế giới là Trung Quốc và Hoa Kỳ. Mặc dù Washington đã sớm cấm xe Trung Quốc vào Mỹ, việc áp thuế 25% lên xe nhập khẩu từ đầu tháng 4 đã khiến các hãng xe toàn cầu như GM, Toyota và Hyundai phải chuyển hướng để tranh giành thị phần ở các thị trường khác.

Xuất khẩu ô tô của Trung Quốc tăng mạnh nhưng đang vấp phải rào cản lớn

Tác động của thương chiến đối với ngành ô tô Trung Quốc đặc biệt nghiêm trọng. Ngành này chiếm khoảng 10% GDP và 6,5% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước, theo chuyên gia kinh tế Tommy Wu từ ngân hàng Commerzbank. Việc giảm nhu cầu trong nước buộc các hãng như BYD, Geely, SAIC... phải đẩy mạnh xuất khẩu. Năm 2023, Trung Quốc đã xuất khẩu 5,22 triệu xe ô tô, tăng 57% so với năm trước, trở thành quốc gia xuất khẩu ô tô lớn nhất thế giới.

Biểu đồ cho thấy xuất khẩu chiếm tỷ lệ ngày càng tăng trong doanh số bán xe du lịch sử dụng động cơ đốt trong của Trung Quốc, trong khi xuất khẩu lại ít quan trọng hơn nếu xét theo tỷ lệ bán xe điện

Tuy nhiên, nhiều thị trường xuất khẩu truyền thống của Trung Quốc đang trở nên khó tiếp cận hơn. Nga - thị trường lớn nhất của ô tô Trung Quốc sau khi các hãng phương Tây rút lui vì xung đột Ukraine - đã áp dụng hình thức “thuế tái chế” mới từ năm 2025, gây bất lợi cho các hãng nước ngoài. Trong hai tháng đầu năm nay, Trung Quốc chỉ xuất khẩu khoảng 60.000 xe sang Nga, giảm mạnh so với 170.000 xe cùng kỳ năm ngoái.

Ngoài Nga, hàng rào thuế quan cũng đang dựng lên ở nhiều nơi khác: Liên minh châu Âu đã tăng thuế nhập khẩu xe điện Trung Quốc lên tới 45,3% từ tháng 10/2024, trong khi Brazil, Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ cũng triển khai các biện pháp tương tự. Hiện chỉ còn vài thị trường còn rộng mở cho xe Trung Quốc như Úc, Na Uy, Ả Rập Xê Út, và phần nào là Anh quốc – nơi chưa áp mức thuế như EU. Tuy nhiên, tổng quy mô các thị trường này chỉ tương đương khoảng 10 triệu xe mỗi năm, chiếm tỷ trọng nhỏ so với tổng cầu toàn thế giới.

Một ví dụ điển hình cho nỗ lực mở rộng ra toàn cầu là hãng Chery (Anhui), hãng xe quốc doanh lớn nhất về xuất khẩu của Trung Quốc. Chery đã có mặt ở hơn 100 quốc gia, doanh thu nước ngoài tăng hơn 35% trong 9 tháng đầu năm 2024 và đạt biên lợi nhuận trước thuế trên 7%, ngang ngửa GM. Tuy nhiên, hãng vẫn chưa thâm nhập được thị trường Mỹ, và phần lớn thị trường mà Chery hoạt động vẫn còn nhỏ lẻ.

Chuyên gia Yu Zhang của AutoForesight ví chiến lược của Chery như “gặm từng chút thịt trên xương gà” – một cách nói phản ánh lợi nhuận ít ỏi và quy mô khiêm tốn so với các hãng lớn như GM, hãng có doanh thu gần 180 tỷ USD trong năm 2024.

Nhiều nhà sản xuất ô tô tại Trung Quốc đang sử dụng chưa đến một nửa công suất sản xuất của họ

Các “ông lớn” phương Tây cũng không tránh khỏi rủi ro, Trung Quốc có thể ''chịu đau'' giỏi hơn

Dù Trung Quốc chịu tổn thất nặng, các hãng ô tô Mỹ và Nhật cũng đang mất dần thị phần tại Trung Quốc – thị trường từng là động lực tăng trưởng lớn. Doanh số của các hãng Nhật và Mỹ tại đây lần lượt giảm 18% và 23% trong năm ngoái. Stellantis, Mitsubishi và Renault gần như đã rút lui hoàn toàn. GM phải xóa sổ khối tài sản trị giá 5 tỷ USD, phần lớn do đóng cửa nhà máy. Nissan cũng đã cắt giảm mạnh công suất tại Trung Quốc. Trong khi đó, các hãng xe Mỹ như Ford, GM, Stellantis đang đối mặt với cạnh tranh ngày càng gay gắt tại Nam Mỹ, châu Âu và Mexico – những thị trường mà các hãng Trung Quốc cũng đang hướng tới. Với việc 75% xe xuất khẩu của Trung Quốc vẫn là xe chạy xăng, các thị trường đang phát triển nơi loại xe này còn phổ biến sẽ là điểm nóng cạnh tranh. Tuy nhiên, các dấu hiệu bão hòa đã xuất hiện. Dự báo doanh thu tại Nam Mỹ của Ford sẽ chỉ tăng dưới 4% trong năm nay, so với 31% trong năm 2024. Doanh số của GM và Stellantis tại khu vực này cũng được dự đoán chỉ tăng ở mức một con số.

Mặc dù chịu nhiều áp lực, các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc như Dongfeng, đang hoạt động dưới hiệu suất thấp, vẫn chưa có dấu hiệu cắt giảm công suất mạnh mẽ như các đối thủ toàn cầu. Việc hợp nhất với Changan, đối tác của Ford, đang được thảo luận – cho thấy Trung Quốc vẫn đang tìm cách bảo vệ ngành công nghiệp quan trọng này.

Có thể nói, cuộc chiến thương mại do Trump phát động có thể gây tổn thương cho toàn bộ ngành ô tô toàn cầu, nhưng các hãng xe Trung Quốc – được hậu thuẫn bởi chính phủ – được cho rằng sẽ chịu đựng lâu hơn so với các đối thủ tư nhân ở phương Tây.