Nhìn sang Trung Quốc, quay về Việt Nam: Làm thế nào để kinh tế tư nhân bứt phá?

Tọa đàm “Giải pháp Thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân” do Báo Người Lao Động tổ chức ngày 20/03/2025 tại TP. Hồ Chí Minh đã quy tụ nhiều chuyên gia kinh tế, nhà hoạch định chính sách và đại diện doanh nghiệp để thảo luận về thực trạng, thách thức và cơ hội của khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam.

Tọa đàm "Giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân" do Báo Người Lao Động tổ chức ngày 20/03/2025.

Các ý kiến tại tọa đàm chỉ ra rằng dù chiếm số lượng áp đảo nhưng hộ kinh doanh cá thể lại đang bị “bỏ rơi” trong hệ thống chính sách, chật vật với các thủ tục hành chính, khó tiếp cận vốn, thiếu cơ chế bảo vệ quyền lợi và không có động lực để chuyển đổi lên doanh nghiệp chính thức. Trong khi đó, bài học từ Trung Quốc cho thấy nếu có chính sách hỗ trợ mạnh mẽ, khu vực này có thể trở thành động lực then chốt thúc đẩy nền kinh tế.

Hộ kinh doanh cá thể: Một lực lượng khổng lồ bị bỏ quên

Theo TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, Việt Nam hiện có 5,2 triệu hộ kinh doanh, nhưng chỉ 2,1 triệu hộ đăng ký kinh doanh và thực hiện nghĩa vụ thuế đầy đủ. Hơn 3 triệu hộ còn lại vẫn hoạt động dưới hình thức thuế khoán, một cơ chế đơn giản nhưng thiếu minh bạch, dễ dẫn đến thất thu ngân sách và không khuyến khích hộ kinh doanh chính thức hóa. Điều này không chỉ khiến Nhà nước thất thu thuế mà còn làm mất cơ hội để hộ kinh doanh tiếp cận các chương trình hỗ trợ, tín dụng ưu đãi và phát triển bền vững.

TS Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV chia sẻ tại tọa đàm.

Trong khi đó, tại Trung Quốc, khu vực kinh tế tư nhân, bao gồm cả hộ kinh doanh, đã phát triển mạnh mẽ, đóng góp 60% GDP và 50% ngân sách nhà nước. Ngược lại, tại Việt Nam, khu vực tư nhân chỉ đóng góp 50% GDP và 30% ngân sách, cho thấy còn rất nhiều dư địa để phát triển. PGS.TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, khẳng định: “Kinh tế tư nhân phải đóng góp từ 60% – 80% GDP mới phản ánh đúng vai trò của khu vực này, nhưng hiện nay, khu vực này vẫn đang lép vế trước doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI)”.

Theo Tổng cục Thống kê, Trung Quốc hiện có 55 triệu doanh nghiệp chính thức, trong khi Việt Nam mới đạt 1 triệu doanh nghiệp. Với dân số chỉ gấp 15 lần Việt Nam, nhưng số lượng doanh nghiệp lại gấp 55 lần, điều này phản ánh sự chậm trễ nghiêm trọng trong việc chính thức hóa hộ kinh doanh tại Việt Nam. TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh rằng nếu Việt Nam muốn có một khu vực kinh tế tư nhân mạnh mẽ, số lượng doanh nghiệp phải đạt ít nhất 4 triệu, thay vì chỉ 1,5 – 2 triệu như kế hoạch hiện nay.

Những rào cản lớn khiến hộ kinh doanh không thể “lớn” lên

Theo GS.TS Vũ Minh Khương, giảng viên Trường Chính sách công Lý Quang Diệu (Singapore), Việt Nam đang mắc kẹt trong mô hình tăng trưởng dựa trên mở rộng số lượng, thay vì tăng trưởng dựa trên chuyển đổi và tiến hóa. Ông cho rằng: “Chúng ta cứ nhân rộng mô hình cũ mà không tạo ra đột phá về chất. Một lúc nào đó, mô hình này sẽ bị tắc nghẽn và không thể phát triển được nữa”.

Bên cạnh đó, hệ thống thuế và thủ tục hành chính đang trở thành một gánh nặng khiến hộ kinh doanh không muốn "lớn lên". Hiện nay, thuế suất cho doanh nghiệp nhỏ tại Việt Nam là 20%, trong khi tại nhiều nước, mức thuế này chỉ từ 10% – 15% để tạo động lực cho doanh nghiệp nhỏ phát triển. TS. Cấn Văn Lực đề xuất giảm thuế doanh nghiệp nhỏ xuống 15% – 17%, đồng thời miễn thuế 3 – 5 năm đầu để khuyến khích hộ kinh doanh chính thức hóa.

Ngoài ra, hệ thống kế toán phức tạp cũng là một trở ngại lớn. Hiện nay, hộ kinh doanh phải tuân thủ nhiều quy định kế toán tương tự doanh nghiệp lớn, gây tốn kém chi phí và thời gian. Nhiều hộ kinh doanh e ngại việc lập sổ sách tài chính, báo cáo thuế theo chuẩn mực doanh nghiệp, khiến họ chần chừ trong quá trình chuyển đổi.

Không chỉ vậy, khả năng tiếp cận vốn của hộ kinh doanh cũng gặp nhiều khó khăn. TS. Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, cho rằng hệ thống ngân hàng tại Việt Nam vẫn chưa có các sản phẩm tài chính phù hợp với hộ kinh doanh. Hiện nay, 80% vốn của hộ kinh doanh đến từ nguồn phi chính thức, lãi suất cao, tạo ra rủi ro tài chính lớn.

Bài học từ Trung Quốc: Chính sách hỗ trợ mạnh mẽ giúp hộ kinh doanh bứt phá

Tại Trung Quốc, Chính phủ đã triển khai hàng loạt chính sách hỗ trợ để khuyến khích hộ kinh doanh lên doanh nghiệp. Một số chính sách nổi bật bao gồm miễn thuế thu nhập trong 3 – 5 năm đầu, hỗ trợ công nghệ và số hóa thông qua việc cung cấp nền tảng kế toán miễn phí, giúp hộ kinh doanh dễ dàng quản lý tài chính hơn. Ngoài ra, chính sách tín dụng ưu đãi của Trung Quốc cũng giúp các doanh nghiệp siêu nhỏ tiếp cận vốn vay dễ dàng hơn, với mức lãi suất thấp hơn so với các doanh nghiệp lớn.

Theo các chuyên gia, để hộ kinh doanh không bị bỏ lại phía sau, đầu tiên cần đơn giản hóa thủ tục đăng ký doanh nghiệp, chẳng hạn như bỏ yêu cầu về hội đồng quản trị, kế toán trưởng để giảm gánh nặng quản lý. Đồng thời, cần miễn giảm thuế thu nhập trong 3 – 5 năm đầu, giúp hộ kinh doanh có thời gian thích nghi với mô hình doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần triển khai chính sách giảm 30% thủ tục hành chính, cắt giảm chi phí không chính thức để khuyến khích hộ kinh doanh gia nhập khu vực chính thức.

Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để thúc đẩy hộ kinh doanh phát triển mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, nếu không có những cải cách chính sách quyết liệt, khu vực này sẽ tiếp tục bị bỏ lại phía sau. Vấn đề không chỉ là "Hộ kinh doanh có bị bỏ lại phía sau không?", mà quan trọng hơn là "Chúng ta có sẵn sàng tháo gỡ rào cản để họ tiến lên phía trước hay không?".