Thị trường quy mô 1.000 tỷ USD: Phó Thủ tướng yêu cầu giao dịch thực chất, CTCK nhập cuộc làm trung gian

Phó thủ tướng: Phải đảm bảo có giao dịch thực trên thị trường carbon

Tại cuộc họp về dự thảo Nghị định sàn giao dịch carbon trong nước ngày 9/9/2025, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh khâu then chốt đảm bảo sàn vận hành hiệu quả là cung - cầu thực chất, tức có thị trường và doanh nghiệp thấy lợi ích từ việc đầu tư đổi mới công nghệ, quản trị để giảm phát thải.

Về cơ quan quản lý, Phó Thủ tướng yêu cầu tách bạch giữa quản lý Nhà nước và vận hành sàn giao dịch, "rõ chức năng, rõ thẩm quyền, rõ trách nhiệm, rõ quyền hạn, để tránh chồng chéo".

Phó Thủ tướng tại cuộc họp về dự thảo Nghị định sàn giao dịch carbon trong nước ngày 9/9/2025

Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường giám sát toàn diện cơ chế, chính sách liên quan đến tín chỉ carbon, cả trong nước và quốc tế. Trong đó, Bộ này cần điều tiết cung - cầu hợp lý để tạo động lực cho thị trường vận hành hiệu quả, tránh tình trạng cung quá nhiều khiến giá thấp, hoặc cầu lớn mà cung ít giá cao.

Về ngân hàng tham gia cung cấp dịch vụ thanh toán, Phó Thủ tướng yêu cầu quy định ít nhất một ngân hàng được chọn bởi Ủy ban Chứng khoán, đảm bảo đáp ứng điều kiện kỹ thuật, pháp lý và có khách hàng tham gia giao dịch. Các ngân hàng khác có thể tham gia sau khi đáp ứng đầy đủ điều kiện.

Theo Phó Thủ tướng, việc sớm ban hành Nghị định về sàn giao dịch carbon trong nước là bước cần thiết nhằm đảm bảo tính khả thi, vận hành hiệu quả thị trường carbon. Đây cũng là bước chuẩn bị để Việt Nam tham gia sâu hơn vào cơ chế trao đổi tín chỉ carbon quốc tế.

Công ty chứng khoán vào vai “nhà môi giới khí thải”

Theo dự thảo Nghị định sàn giao dịch carbon trong nước công bố cuối tháng 3/2025, Bộ Tài chính đã đề xuất các công ty chứng khoán làm trung gian hỗ trợ giao dịch. Tương tự chứng khoán, các khách hàng, nhà đầu tư sẽ đăng nhập, kết nối qua các công ty này thay vì trực tiếp tới hệ thống giao dịch.

Mô hình trung gian hỗ trợ này giúp nâng cao tính an ninh, bảo mật. Khi một trung gian gặp sự cố mạng, các trung gian khác và hệ thống giao dịch không bị ảnh hưởng.

Thêm vào đó, các công ty chứng khoán đều sẵn có hạ tầng công nghệ kết nối đến Sở Giao dịch Chứng khoán, Trung tâm Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam, thuận lợi để hỗ trợ giao dịch.

Buổi làm việc giữa UBCKNN và Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) hồi tháng 4/2025

Theo dự thảo, hàng hóa trên thị trường giao dịch carbon gồm hạn ngạch phát thải khí nhà kính và tín chỉ carbon. Hai loại hàng hóa này phải được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Tài nguyên và Môi trường xác nhận, ghi nhận trên hệ thống đăng ký quốc gia trước khi được Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội đưa vào hệ thống giao dịch.

Tín chỉ carbon (carbon credit) là một loại giấy phép hoặc chứng chỉ có thể giao dịch, có giá trị mua bán và cung cấp cho người nắm giữ quyền phát thải một tấn CO₂ hoặc loại khí thải khác nằm trong danh sách khí nhà kính. Chủ thể giao dịch hạn ngạch là các cơ sở được phân bổ hạn ngạch trong Danh mục phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê do Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Với tín chỉ carbon, đối tượng giao dịch được mở rộng hơn, bao gồm các tổ chức thực hiện chương trình, dự án theo cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ trong nước và quốc tế. Tổ chức và cá nhân cũng có thể tham gia giao dịch nếu được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hoặc Bộ Tài nguyên và Môi trường xác nhận tư cách tham gia.

Để giao dịch, các cá nhân, tổ chức phải mở tài khoản tại công ty chứng khoán hỗ trợ giao dịch trên thị trường carbon. Giao dịch được thực hiện theo phương thức thỏa thuận và kết quả khớp lệnh được công ty chứng khoán thông báo đến các bên. Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội sẽ cung cấp kết quả này cho Tổng Công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam để thanh toán qua ngân hàng.

Trường hợp công ty chứng khoán cũng là bên đầu tư tín chỉ, dự thảo quy định họ phải ưu tiên khớp lệnh cho khách hàng với mức giá ngang bằng hoặc cao hơn mức khách hàng yêu cầu.

Dự thảo cũng đề xuất Bộ Tài chính quyết định số lượng ngân hàng thương mại làm ngân hàng thanh toán cho thị trường carbon theo từng thời kỳ, tùy theo quy mô và nhu cầu thị trường, tránh lãng phí.

Sau trao đổi với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cùng với việc tham khảo kinh nghiệm quốc tế, Bộ Tài chính nhận định các hàng hóa trên thị trường carbon khá đa dạng về chủng loại và nhìn chung chưa được chuẩn hóa (đặc biệt là với tín chỉ carbon). Bộ này cũng dự báo số lượng chủ thể tham gia giao dịch trong giai đoạn thí điểm có thể không lớn và thanh khoản chưa cao.

Đầu năm nay, Chính phủ đã phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam, yêu cầu vận hành thí điểm sàn giao dịch carbon trong nước từ năm 2025 đến hết năm 2028, trước khi chính thức đi vào hoạt động từ năm 2029.

Thị trường tín chỉ carbon - “mỏ vàng” quy mô nghìn tỷ USD

Theo báo cáo thường niên “Tình hình và xu hướng định giá carbon năm 2025” của Ngân hàng Thế giới, năm 2024, doanh thu từ định giá carbon đạt mức hơn 100 tỷ USD. Còn theo phân tích của BloombergNEF, quy mô thị trường tín chỉ carbon có thể đạt 1.000 tỷ USD vào năm 2037.

Doanh thu từ thị trường tín chỉ carbon đạt hơn 100 tỷ USD năm thứ hai liên tiếp (Nguồn: World Bank)

Theo dữ liệu từ Viện Thị trường carbon thế giới, hiện nay, có khoảng 75 cơ chế mua bán tín chỉ carbon, bao gồm cả thị trường tự nguyện và bắt buộc, đang vận hành trên thế giới, bao phủ gần 23% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Các cơ chế này đã huy động khoảng 100 tỷ USD trong năm 2022, chủ yếu từ thị trường bắt buộc (chiếm 98%).

Châu Âu dẫn đầu với Hệ thống Giao dịch phát thải (ETS), giá tín chỉ dao động 80-100 USD mỗi tấn nhờ kiểm soát chặt chẽ và minh bạch dữ liệu. Trung Quốc, với thị trường nội địa lớn, dự kiến sẽ tái khởi động cơ chế CCER (China Certified Emission Reduction) vào năm 2025. Trong khi đó, Hàn Quốc đang dần khuyến khích doanh nghiệp và người dân tham gia quá trình này một cách tự nguyện.

Việt Nam là quốc gia đang tham gia tích cực vào các nỗ lực toàn cầu với cam kết giảm phát thải khí nhà kính nhằm giữ cho nhiệt độ toàn cầu không tăng quá 2 độ C theo Thỏa thuận Paris, đồng thời hướng tới mục tiêu giảm 28% vào năm 2030.

Với diện tích rừng rộng lớn khoảng 14,7 triệu ha, Việt Nam có tiềm năng hấp thụ gần 70 triệu tấn carbon mỗi năm, theo các tính toán từ chuyên gia. Chính phủ đã hợp tác chặt chẽ với Ngân hàng Thế giới để thực hiện chương trình giảm phát thải ở Bắc Trung Bộ, cung cấp 10,3 triệu tấn carbon và nhận được 51,5 triệu USD làm nguồn tài trợ.

Không chỉ vậy, theo Quyết định số 13/2024/QĐ-TTg ngày 13/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về danh mục lĩnh vực và cơ sở phát thải khí nhà kính phải thực hiện kiểm kê, cả nước có 2.166 doanh nghiệp thuộc diện này. 6 lĩnh vực phải thực hiện kiểm kê gồm: Năng lượng, Giao thông vận tải, Xây dựng, Quá trình công nghiệp, Nông nghiệp - lâm nghiệp và sử dụng đất, Chất thải.

Danh mục này bao gồm các cơ sở như: Nhà máy nhiệt điện; cơ sở sản xuất công nghiệp tiêu thụ từ 1.000 tấn dầu tương đương (TOE)/năm trở lên; doanh nghiệp vận tải hàng hóa tiêu thụ từ 1.000 TOE/năm; tòa nhà thương mại tiêu thụ từ 1.000 TOE/năm; cơ sở xử lý chất thải rắn có công suất từ 65.000 tấn/năm trở lên.

Trong đó, có 1.805 cơ sở thuộc ngành công thương; 75 cơ sở thuộc ngành giao thông vận tải; 229 cơ sở thuộc ngành xây dựng; và 57 cơ sở thuộc ngành tài nguyên và môi trường phải thực hiện kiểm kê khí nhà kính.

Bà Đặng Hồng Hạnh - Giám đốc điều hành CTCP Tư vấn Năng lượng và Môi trường cho rằng nếu doanh nghiệp đầu tư hiệu quả vào các giải pháp giảm phát thải có thể tham gia vào thị trường carbon thông qua giao dịch tín chỉ hoặc hạn ngạch phát thải mà phù hợp với các tiêu chí đưa ra, khi đó các hoạt động trao đổi tín chỉ carbon hoặc hạn ngạch trên thị trường sẽ mang lại doanh thu bổ sung cho doanh nghiệp.