Tại hội thảo “Giải pháp xanh cho doanh nghiệp trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu – Cơ hội và hành động”, tổ chức ngày 4/6, nhiều chuyên gia cảnh báo: Doanh nghiệp Việt đang đối mặt với một rào cản kỹ thuật chưa từng có tiền lệ.

Ông Phạm Đăng An, Phó Tổng giám đốc Vũ Phong Energy Group cho biết, từ ngày 1/1/2026, Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của châu Âu chính thức vận hành đầy đủ, đây là một “hàng rào thuế xanh” nhằm siết chặt lượng khí thải carbon từ hàng hóa nhập khẩu. Theo đó, toàn bộ hệ sinh thái của doanh nghiệp, từ khâu nhập hàng, sản xuất, phân phối đến người tiêu dùng đều phải tính đến yếu tố phát thải. Nếu doanh nghiệp không giảm phát thải sẽ phải chịu thuế cao. Đây là điều mà doanh nghiệp cần đặc biệt quan tâm.

Cụ thể, CBAM giai đoạn đầu áp dụng cho các ngành thép, xi măng, nhôm, điện, phân bón và hydro. Nhưng sau đó sẽ mở rộng sang nhiều lĩnh vực, đặc biệt là ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như: gỗ, dệt may, thực phẩm, da giày…

Từ 2026, châu Âu chính thức áp thuế nặng với hàng xuất khẩu Việt nếu thiếu điều này
80% doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) chưa xây dựng chiến lược ESG.

Thực tế, cảnh báo trên không còn là lý thuyết. Ông Trần Thanh Tâm, Phó phòng Khoa học Công nghệ và Quan hệ đối ngoại, Đại học Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, chia sẻ:

“Vừa qua, một doanh nghiệp sản xuất đồ gỗ xuất sang châu Âu đã bất ngờ bị đối tác yêu cầu nộp báo cáo CBAM. Nếu không có, hợp đồng sẽ bị đình chỉ ngay lập tức.” Tình huống này cho thấy: CBAM không còn là nguy cơ trong tương lai, mà đang âm thầm trở thành điều kiện tiên quyết ngay từ hôm nay.

Giảm phát thải không chỉ là chuyện đổi dây chuyền hay lắp vài tấm pin mặt trời. Nó là cả một quá trình tái cấu trúc sản xuất, minh bạch dữ liệu, đầu tư thiết bị, đào tạo nhân lực và xây dựng hệ thống kiểm kê, mà chi phí không hề nhỏ. Ông Tâm nhấn mạnh: Dù khó, đây là bài toán buộc phải giải nếu không muốn bị loại khỏi sân chơi quốc tế.

Thực trạng đáng lo là đa số doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) Việt Nam vẫn chưa có chiến lược ESG rõ ràng. Theo kết quả khảo sát “Tiêu dùng xanh 2024” do Ban Dự án Hàng Việt Nam Chất Lượng Cao (HVNCLC) – Chuẩn hội nhập thực hiện, 80% doanh nghiệp vừa và nhỏ hiện chưa có chiến lược ESG bài bản. Nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng với các khái niệm như CBAM, kiểm kê carbon, nhãn sinh thái hay mã số phát thải, trong khi đây đều là yêu cầu bắt buộc từ các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản.

Ông Bùi Phước Hòa, chuyên gia thuộc Dự án Chuẩn Hội nhập, thẳng thắn nhận định:

“Hiện đa số SME vẫn ưu tiên đầu tư cho sản xuất, đầu ra và marketing. Họ thiếu cả nguồn lực tài chính, nhân sự lẫn hiểu biết kỹ thuật để đáp ứng tiêu chuẩn xanh, trong khi thị trường EU đang đòi hỏi điều này là bắt buộc.”

Không chỉ cảnh báo, Hội HVNCLC và một số đơn vị đang vào cuộc hỗ trợ doanh nghiệp, với các chương trình cụ thể như: Tập huấn miễn phí về CBAM, kiểm kê phát thải và lộ trình xanh hóa chuỗi cung ứng; Đào tạo nhân lực kiểm kê khí nhà kính theo Nghị định 06/2022/NĐ-CP của Chính phủ; Lắp đặt miễn phí hệ thống điện mặt trời cho doanh nghiệp sản xuất do một đối tác tài trợ 100% chi phí đầu tư, bảo trì và thống kê phát thải.

"Doanh nghiệp cần chứng minh sản phẩm của mình không chỉ tốt, mà còn thân thiện môi trường và minh bạch dữ liệu nếu muốn giữ chân thị trường EU lâu dài,” ông Hòa nói.

Nhận định thêm tại Hội thảo, bà Vũ Kim Hạnh, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp HVNCLC, nhấn mạnh: “Khách hàng châu Âu bây giờ không tin vào cam kết miệng. Họ hỏi ngay: Sản phẩm của bạn có tiêu chuẩn gì? Có số liệu chứng minh không?”.

CBAM sẽ không chờ đợi doanh nghiệp chậm chân. Đó là cuộc chơi mới sòng phẳng, minh bạch và bắt buộc. Nếu không muốn bị loại khỏi sân chơi toàn cầu, doanh nghiệp Việt buộc phải xanh hóa từ hôm nay, dù biết rằng cái giá ban đầu không hề rẻ.