Cán cân thương mại nửa đầu tháng 5/2025: Xuất khẩu giảm sốc, nhập khẩu tăng mạnh

Việt Nam đang trải qua một giai đoạn “lệch pha” rõ nét trong cán cân thương mại hàng hóa. Những dữ liệu cập nhật từ báo cáo ngày 22/5/2025 của Cục Hải quan cho thấy sự đảo chiều bất ngờ trong dòng chảy xuất – nhập khẩu đang gây ra những thách thức mới trong điều hành kinh tế vĩ mô.

Tổng trị giá xuất nhập khẩu hàng hóa trong kỳ 1 tháng 5/2025 (từ 01–15/5) chỉ đạt 36,09 tỷ USD, giảm 6,8% so với nửa cuối tháng 4. Trong đó, xuất khẩu giảm sâu tới 18,3%, tương đương giảm 3,77 tỷ USD, còn 16,88 tỷ USD. Ngược lại, nhập khẩu lại tăng 6,2%, lên mức 19,21 tỷ USD.

Kết quả là cán cân thương mại thâm hụt 2,32 tỷ USD – mức sâu nhất từ đầu năm đến nay, đẩy nền kinh tế vào thế cần tính toán lại các chiến lược điều hành trong quý tới.

Cán cân thương mại Việt Nam nửa đầu các tháng 2024–2025. Nguồn: Cục Hải quan, số liệu thống kê sơ bộ đến ngày 15/5/2025.

Xuất khẩu hụt hơi: Áp lực từ ngành hàng chiến lược

Sự sụt giảm xuất khẩu lần này tập trung chủ yếu ở các nhóm hàng công nghiệp chế biến – vốn là trụ cột của nền kinh tế. Theo Cục Hải quan, ba nhóm bị ảnh hưởng lớn nhất trong kỳ gồm: máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng giảm 513 triệu USD, tương đương 19,7%; hàng dệt may giảm 401 triệu USD, tương ứng 22,8%; còn máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện giảm 394 triệu USD, tương ứng 8,9%.

Xuất khẩu nửa đầu năm 2025: Điện tử bứt phá, cà phê tăng tốc, dệt may hồi phục. Nguồn: Cục Hải quan, số liệu lũy kế từ 01/01 đến 15/5/2025.

Sự lao dốc đột ngột này có thể bắt nguồn từ việc các thị trường lớn như Mỹ, EU và Trung Quốc vẫn chưa phục hồi ổn định nhu cầu. Ngoài yếu tố lạm phát và chính sách thắt chặt tiền tệ, các doanh nghiệp còn đối mặt với hàng loạt thay đổi trong quy tắc xuất xứ, rào cản kỹ thuật và chuỗi logistics toàn cầu chưa hoàn toàn khơi thông. Thêm vào đó, việc nhiều đơn hàng điện tử bị trì hoãn hoặc điều chỉnh tiến độ giao hàng cũng khiến lượng xuất khẩu trong kỳ sụt giảm nhanh chóng.

Dù vậy, nếu nhìn dài hạn, lũy kế từ đầu năm đến ngày 15/5/2025, xuất khẩu cả nước vẫn đạt 157,5 tỷ USD, tăng 13,3% so với cùng kỳ. Một số ngành vẫn duy trì mức tăng trưởng ấn tượng như: máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện tăng 9,22 tỷ USD (+38,3%); máy móc thiết bị tăng 2,66 tỷ USD (+16,1%); cà phê tăng 1,52 tỷ USD (+56,6%). Những con số này là tín hiệu cho thấy chuyển dịch cơ cấu hàng hóa theo hướng nâng cao giá trị gia tăng đang mang lại hiệu quả và cần tiếp tục được thúc đẩy.

Nhập khẩu tăng tốc: Chuẩn bị cho chu kỳ sản xuất mới

Ở chiều ngược lại, nhập khẩu trong kỳ 1 tháng 5 ghi nhận mức tăng mạnh nhất từ đầu năm. Theo Cục Hải quan, ba nhóm hàng dẫn đầu đà tăng gồm: máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện tăng 933 triệu USD (+16,7%); vải các loại tăng 84 triệu USD (+12,5%); máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng tăng 80 triệu USD (+3,2%).

Nhập khẩu tăng tốc nửa đầu năm 2025: Linh kiện công nghệ và thiết bị sản xuất dẫn đầu. Nguồn: Cục Hải quan, số liệu lũy kế từ 01/01 đến 15/5/2025.

Điều này phản ánh kỳ vọng lạc quan từ các doanh nghiệp sản xuất. Nhiều doanh nghiệp đang tăng cường tích trữ nguyên vật liệu đầu vào để chuẩn bị cho các đơn hàng xuất khẩu trong mùa cao điểm nửa cuối năm. Đồng thời, xu hướng chuyển đổi công nghệ, đầu tư nâng cấp dây chuyền sản xuất cũng đang diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

Tính đến hết ngày 15/5/2025, tổng trị giá nhập khẩu cả nước đạt 155,76 tỷ USD, tăng 17,4% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, riêng nhóm máy vi tính và linh kiện tăng 13,26 tỷ USD (+36,7%), máy móc thiết bị tăng 3,71 tỷ USD (+22,6%). Đây là bằng chứng cho thấy các doanh nghiệp Việt Nam và FDI đang không ngừng chuẩn bị cho chu kỳ phục hồi dài hạn, mặc cho những biến động ngắn hạn về đơn hàng xuất khẩu.

Khu vực FDI: Tăng tốc nhập khẩu, giữ nhịp xuất khẩu

Doanh nghiệp FDI tiếp tục giữ vai trò chi phối trong thương mại Việt Nam. Theo Cục Hải quan, trong nửa đầu tháng 5/2025, khối FDI xuất khẩu 13,24 tỷ USD, giảm 5,7% so với kỳ trước, nhưng nhập khẩu lại tăng vọt lên 13,9 tỷ USD, tương ứng tăng 25,8% (tăng thêm 2,85 tỷ USD). Đây là mức chênh lệch nhập siêu cao nhất của FDI trong nhiều tháng trở lại đây.

Lũy kế đến giữa tháng 5/2025, khối doanh nghiệp FDI đã xuất khẩu 112,36 tỷ USD (+13,1%), chiếm 71,3% tổng trị giá xuất khẩu toàn quốc, và nhập khẩu 99,23 tỷ USD (+18,4%), chiếm gần 64% tổng trị giá nhập khẩu cả nước. Sự mất cân đối giữa hai chiều xuất – nhập này phản ánh rằng khu vực FDI đang trong giai đoạn tích lũy nguyên liệu mạnh, chuẩn bị cho sản xuất nhưng vẫn chưa bung hết đơn hàng do thị trường quốc tế chưa hồi phục trọn vẹn.

Đây là một xu thế hai mặt. Một mặt, nhập khẩu tăng mạnh từ FDI là dấu hiệu tích cực của niềm tin vào chu kỳ sản xuất mới. Mặt khác, nếu dòng vốn toàn cầu đảo chiều hoặc các chính sách thương mại quốc tế thay đổi đột ngột, nền kinh tế Việt Nam – vốn phụ thuộc lớn vào khối ngoại – sẽ chịu rủi ro lan truyền nhanh chóng. Do đó, các giải pháp ổn định tâm lý thị trường, điều phối tín dụng xuất khẩu và bảo đảm cam kết từ các nhà đầu tư FDI là rất cần thiết.

Tháng 5/2025 có thể sẽ là bước ngoặt của thương mại Việt Nam. Nếu tận dụng tốt tín hiệu đầu tư từ khu vực FDI, ổn định tâm lý thị trường và kích hoạt các kênh hỗ trợ xuất khẩu đúng lúc, nền kinh tế hoàn toàn có khả năng quay lại quỹ đạo thặng dư ổn định từ quý III. Thách thức là có thật, nhưng cơ hội cũng đang mở ra – cho những ai kịp thời nắm bắt và hành động đủ nhanh.