Tel: (024) 66666282
Email: 
Hotline: 0903101982
Trong bối cảnh nhu cầu nâng cấp hạ tầng giao thông ngày càng cấp thiết, Việt Nam đã và đang lên kế hoạch triển khai một trong những dự án quy mô nhất từ trước tới nay: Tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam, với tổng mức đầu tư 67 tỷ USD và chiều dài hơn 1.500km, kết nối 2 đầu đất nước.
Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp, tập đoàn lớn trong nước như Vingroup, Thaco, Hòa Phát đã bày tỏ mong muốn tham gia vào dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam. Tuy nhiên, trước khi các tập đoàn trong nước nhập cuộc, Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) đã là một trong những tổ chức quốc tế đầu tiên và bền bỉ nhất đồng hành cùng Việt Nam trong quá trình nghiên cứu, khảo sát và xây dựng nền móng cho dự án này.
 |
| JICA đã hỗ trợ Việt Nam triển khai kế hoạch xây dựng đường sắt cao tốc Bắc – Nam trong hơn 1 thập kỷ (Ảnh minh họa) |
Bản thảo cho giấc mơ xuyên Việt: Những bước đi đầu tiên và nền móng công nghệ
Vào tháng 5/2010, sau 2 lần lập báo cáo nghiên cứu ban đầu, dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam đã được trình ra Quốc hội. Tuy nhiên, trong tổng số 439 đại biểu có mặt, chỉ 185 đại biểu tán thành, 208 không tán thành và 34 không biểu quyết. Với tỷ lệ ủng hộ chưa đạt 50%, dự án đã không được thông qua.
Dù vậy, Chính phủ không từ bỏ kế hoạch này. Trong giai đoạn 2011–2013, quá trình nghiên cứu tiếp tục được triển khai, dẫn đến sự ra đời của báo cáo nghiên cứu lần thứ 3 do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) thực hiện.
Việc JICA tham gia sâu vào quá trình chuẩn bị dự án không phải là điều tình cờ. Với kinh nghiệm toàn diện trong thiết kế, thi công, vận hành và quản lý hệ thống tàu cao tốc – đặc biệt là mạng lưới Shinkansen nổi tiếng – Nhật Bản là một trong số ít quốc gia đủ năng lực đồng hành cùng Việt Nam trong dự án hạ tầng quy mô lớn này.
Cột mốc hợp tác chính thức được đánh dấu vào tháng 9/2010, khi JICA ký kết thỏa thuận với Bộ Giao thông Vận tải Việt Nam, triển khai nghiên cứu tiền khả thi (pre-feasibility study) cho tuyến đường sắt cao tốc Bắc – Nam.
Giai đoạn nghiên cứu kéo dài từ tháng 5/2011 đến tháng 3/2013, tập trung vào 2 đoạn ưu tiên là Hà Nội – Vinh và TP. HCM – Nha Trang. Đây là 2 khu vực có nhu cầu vận tải hành khách lớn, thường xuyên quá tải vào các dịp lễ, tết và được kỳ vọng sẽ chứng minh được hiệu quả ban đầu của toàn tuyến.
 |
| Chi phí xây dựng đoạn tuyến ưu tiên phía Bắc và phía Nam (Nguồn: Báo cáo nghiên cứu của JICA năm 2013) |
Trong các báo cáo được công bố, JICA đề xuất xây dựng tuyến đường sắt mới với khổ ray 1.435mm theo tiêu chuẩn quốc tế, áp dụng công nghệ tàu điện tốc độ cao tương đương Shinkansen, với vận tốc thiết kế từ 300-350 km/h.
Đoạn Hà Nội – Vinh được ước tính cần vốn đầu tư khoảng 10,2 tỷ USD, còn đoạn TP. HCM – Nha Trang khoảng 9,9 tỷ USD. Báo cáo cũng phân tích rõ các phương án tuyến, vị trí ga, điều kiện địa hình và cơ chế phân kỳ đầu tư, nhằm đảm bảo khả thi về kỹ thuật và hiệu quả kinh tế lâu dài.
Đi từ lý thuyết đến thực tiễn: Khảo sát và tinh chỉnh quy hoạch
Sau giai đoạn nghiên cứu ban đầu, từ cuối năm 2017 đến giữa năm 2019, JICA tiếp tục phối hợp với Ban Quản lý Dự án đường sắt (PMU-Rail) thuộc Bộ Giao thông Vận tải để triển khai khảo sát thực địa. Đây là bước đi quan trọng nhằm cập nhật dữ liệu về địa chất, địa hình, môi trường và mật độ dân cư — những yếu tố then chốt ảnh hưởng trực tiếp đến thiết kế công trình và phân đoạn tuyến. Bên cạnh đó, khảo sát còn bao gồm việc đánh giá kết cấu hạ tầng hiện hữu, năng lực vận hành của hệ thống đường sắt và khả năng kết nối với các tuyến metro trong tương lai.
 |
| Nguồn: Khảo sát thu thập dữ liệu trên dự án Đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam công bố tháng 10/2019 của JICA |
Tháng 9/2017, cựu Bộ trưởng GTVT Trương Quang Nghĩa đã có buổi tiếp và làm việc với ông Shinya Ejima – Phó Chủ tịch JICA – cùng đoàn công tác của tổ chức này nhằm tăng cường hợp tác giữa hai bên trong lĩnh vực giao thông vận tải.
Tại buổi làm việc, ông Nghĩa nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết của Việt Nam trong việc phát triển kết cấu hạ tầng giao thông và đề nghị JICA tiếp tục hỗ trợ 3 dự án trọng điểm: Đường cao tốc Bắc – Nam, đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam và sân bay Long Thành. Đồng thời, ông kêu gọi các doanh nghiệp Nhật Bản quan tâm đầu tư theo hình thức đối tác công – tư (PPP).
Đáp lại, ông Shinya Ejima khẳng định JICA luôn sẵn sàng đồng hành cùng Việt Nam trong phát triển hạ tầng giao thông. Ông Shinya Ejima cam kết JICA sẽ đẩy nhanh tiến độ khảo sát, đưa ra các đề xuất phù hợp và tham gia tư vấn chính sách PPP, tạo nền tảng hấp dẫn để thu hút đầu tư. Đồng thời, Văn phòng JICA tại Việt Nam sẽ phối hợp chặt chẽ với Bộ GTVT trong việc triển khai các dự án tiếp theo.
 |
| Bộ GTVT làm việc với JICA vào tháng 9/2017 (Ảnh: mt.gov.vn) |
Từ kỹ thuật sang chiến lược: Khơi thông vốn và định hình hợp tác
Không chỉ dừng lại ở vai trò kỹ thuật, JICA còn tham gia sâu vào quá trình tư vấn chính sách và chuẩn bị tài chính cho dự án đường sắt cao tốc Bắc – Nam. Từ sớm, tổ chức này đã chủ động làm việc với các cơ quan chủ chốt của Việt Nam như Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, đặc biệt là Bộ Giao thông Vận tải, để chia sẻ kinh nghiệm triển khai các dự án đường sắt cao tốc tại các quốc gia đang phát triển. Đồng thời, JICA cũng đề xuất cung cấp các gói hỗ trợ ODA nếu Việt Nam lựa chọn mô hình hợp tác với Nhật Bản.
Vào tháng 12/2022, tại buổi làm việc với Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản và Trưởng đại diện Văn phòng JICA tại Việt Nam, phía Nhật Bản tái khẳng định sự quan tâm đến dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam. Họ cũng cam kết sẽ tìm kiếm và kết nối các doanh nghiệp Nhật có thể tham gia đầu tư và triển khai dự án tại Việt Nam.
 |
| Bộ GTVT làm việc với JICA tháng 12/2022 (Ảnh: mt.gov.vn) |
Đến tháng 3/2024, trong cuộc họp giữa Bộ Tài chính 2 nước, đại diện phía Nhật Bản cho biết sẵn sàng cung ứng vốn cho dự án, thể hiện quyết tâm hỗ trợ Việt Nam không chỉ về kỹ thuật mà cả về tài chính.
Tháng 6 cùng năm, cựu Bộ trưởng Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thắng đã tiếp Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam – ông Ito Naoki – nhằm thúc đẩy hợp tác song phương trong lĩnh vực hạ tầng giao thông. Đại sứ Nhật Bản nhấn mạnh vai trò chiến lược của hợp tác cơ sở hạ tầng, đặc biệt là trong các dự án lớn như đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, đường cao tốc Hồ Chí Minh – Long Thành – Dầu Giây và cảng Liên Chiểu. Phía Nhật Bản sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính để hiện thực hóa các mục tiêu của Việt Nam.
Tới tháng 10/2024, đại diện JICA tại Việt Nam cho biết những quan tâm cụ thể về dự án đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam sẽ được JICA đưa ra sau khi có kết quả thảo luận của Quốc hội Việt Nam.
Theo ông Sugano Yuichi, Việt Nam hiện có nhiều sự lựa chọn khi vẫn phát triển đường sắt cao tốc chở khách, còn hàng hóa thì tận dụng đường sắt thông thường. "Nhật Bản kết hợp nhiều loại hình vận tải tùy theo mục đích. Việt Nam có thể kết hợp vận tải giữa đường sắt, đường bộ, đường biển nếu đảm bảo các mục tiêu, lợi ích đặt ra", ông Sugano Yuichi cho biết.
 |
| Ông Sugano Yuichi - Trưởng đại diện Văn phòng JICA Việt Nam phát biểu tại họp báo tháng 10/2024 (Ảnh: JICA) |
Tính đến nay, JICA là một trong số ít tổ chức quốc tế có quá trình làm việc liên tục với Việt Nam hơn 1 thập kỷ cho một dự án giao thông cụ thể. Từ việc đặt nền móng nghiên cứu, triển khai khảo sát, hoàn thiện hồ sơ đầu tư, đến việc cam kết hỗ trợ tài chính, tổ chức này đã cho thấy sự kiên định trong cam kết.
