Ít ai biết: Chính bộ não này đã khai sinh nền móng cho trí tuệ nhân tạo hiện nay

Trong thế giới công nghệ, nếu Alan Turing là biểu tượng của máy tính, thì Norbert Wiener là người đặt nền móng cho khái niệm hệ thống tự động – thứ mà ngày nay trở thành xương sống của AI, robot và machine learning. Câu chuyện về ông là một hành trình phi thường từ thần đồng toán học đến kiến trúc sư lý thuyết điều khiển – thứ đã thay đổi cách thế giới thiết kế máy móc, hệ thống và cả tương lai trí tuệ nhân tạo.

11 tuổi vào đại học, 18 tuổi có bằng tiến sĩ

Norbert Wiener sinh năm 1894 trong một gia đình học thuật, lớn lên giữa sách vở và các phép toán logic. Cha ông là một nhà ngôn ngữ học, người đã tạo ra môi trường giáo dục cực kỳ nghiêm khắc nhưng hiệu quả. Kết quả: Wiener vào Đại học Tufts năm 11 tuổi, tốt nghiệp cử nhân toán khi mới 14. Ngay sau đó, ông tiếp tục học tại Harvard, lấy bằng tiến sĩ ngành logic toán học lúc 18 tuổi – một kỷ lục mà đến nay vẫn hiếm ai phá được.

Norbert Wiener sinh năm 1894 trong một gia đình học thuật, lớn lên giữa sách vở và các phép toán logic. Ảnh: Internet

Học cùng Russell, Hilbert và khởi tạo tư duy hệ thống

Sau Harvard, Wiener dành nhiều năm ở châu Âu, làm việc và học hỏi với những bộ óc lớn nhất thời đại như Bertrand Russell, David Hilbert và John von Neumann. Đây là giai đoạn ông bắt đầu xây dựng tư duy hệ thống – rằng cả sinh vật sống lẫn máy móc đều là các hệ thống xử lý thông tin, vận hành dựa trên nguyên tắc nhận tín hiệu, xử lý và phản hồi.

Với vốn tri thức liên ngành từ toán, vật lý đến triết học, ông trở về Mỹ, giảng dạy tại MIT và bắt đầu phát triển những nền tảng đầu tiên của điều khiển học (cybernetics).

Chiến tranh thế giới II và bước ngoặt: từ pháo phòng không đến lý thuyết máy học

Trong Thế chiến II, Wiener tham gia dự án tối ưu hóa hệ thống pháo phòng không tự động. Vấn đề là: làm sao để pháo dự đoán và bắn trúng mục tiêu di chuyển? Đây chính là bài toán đầu tiên đưa ông đến khái niệm về "feedback loop" – hệ thống phản hồi – nơi máy móc không chỉ thực thi mà còn tự điều chỉnh hành vi dựa trên dữ liệu đầu vào.

Khái niệm này không chỉ giải quyết bài toán quân sự, mà còn trở thành cốt lõi cho mọi hệ thống tự động ngày nay – từ robot công nghiệp đến trợ lý ảo như Siri hay ChatGPT.

Năm 1948, ông công bố cuốn sách “Cybernetics: Or Control and Communication in the Animal and the Machine” – lần đầu tiên định nghĩa một lĩnh vực mới, kết nối giữa máy móc và sinh học, giữa toán học và công nghệ.

Cuốn sách định nghĩa một lĩnh vực mới, kết nối giữa máy móc và sinh học, giữa toán học và công nghệ. Ảnh: Internet

Từ lý thuyết đến AI: di sản vượt thời đại

Lý thuyết điều khiển học của Wiener chính là tiền thân cho machine learning. Ý tưởng rằng máy có thể học, thích nghi, phản hồi và tự tối ưu là thứ mà hàng chục năm sau, AI mới thực sự triển khai ở quy mô lớn.

Mọi mô hình deep learning hiện nay – từ GPT-4 đến xe tự lái của Tesla – đều dựa trên logic phản hồi, phân tích dữ liệu và điều chỉnh hành vi. Những gì Wiener đặt ra giữa thế kỷ 20, đến nay vẫn là nền tảng không thể thay thế.

Wiener không phải là kỹ sư chế tạo máy tính, nhưng ông là người giúp thế giới hiểu rằng máy tính có thể trở thành sinh vật số – có khả năng học hỏi như con người.

Wiener và thời đại mới của trí tuệ nhân tạo

Trong bối cảnh AI đang bước vào giai đoạn bùng nổ, việc nhìn lại những nền móng lý thuyết như điều khiển học càng trở nên quan trọng. Norbert Wiener không tạo ra AI, nhưng ông đã đưa ra tư duy để AI tồn tại.

Di sản của ông là cách suy nghĩ hệ thống, là tư duy về dữ liệu và phản hồi, là khả năng kết nối logic với sự sống – những yếu tố giúp công nghệ hôm nay tiến hóa không chỉ thông minh mà còn "hiểu" được thế giới xung quanh.