Ông Hà Đăng Sơn: Chi phí truyền tải chỉ 14% là rào cản hút tư nhân đầu tư lưới điện

Liên quan tới vấn đề giá điện, tại toạ đàm "Phát triển bền vững ngành điện – Những vấn đề đặt ra do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức, ông Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh cho rằng năm 2021-2023, không chỉ riêng Việt Nam mà tất cả các quốc gia trên thế giới đều phải đối mặt với những biến động lớn.

“Ví dụ như châu Âu, một khu vực đã đi theo xu hướng tư nhân hóa rất mạnh mẽ và gần như thả nổi giá điện theo cơ chế thị trường cạnh tranh nhưng, trong giai đoạn xảy ra cuộc khủng hoảng chính trị liên quan đến cuộc xung đột Nga-Ukraine, đặc biệt là về khí đốt, châu Âu sử dụng rất nhiều khí cho nhu cầu phát điện cũng như sưởi ấm. Theo số liệu được công bố chính thức của Cơ quan Thống kê châu Âu, giá điện bán lẻ đã tăng tối thiểu là gấp hai lần, và có những thời điểm tăng khoảng ba đến bốn lần”, ông Sơn nói.

Chuyên gia Hà Đăng Sơn.

Theo quan điểm của ông Sơn, tác động quá lớn đến đời sống xã hội của người dân châu Âu và đồng thời để đảm bảo ổn định việc cung ứng năng lượng cho người dân, nhất là trong mùa đông, Nghị viện châu Âu cũng đã ra những nghị quyết, sắc lệnh để kiểm soát giá rất mạnh mẽ, nhằm tránh việc giá tăng quá cao theo đà tăng của giá nhiên liệu.

“Tuy nhiên, ngay sau giai đoạn khủng hoảng và giá rất cao đó, khi giá nhiên liệu bắt đầu ổn định và giảm xuống, giá điện bán lẻ của châu Âu vẫn tăng và giữ ở mức tương đối cao so với trước đây”, ông Sơn nói.

Hoa Kỳ là một quốc gia chủ động rất nhiều về mặt khí đốt và cũng là nhà xuất khẩu khí LNG lớn trên thế giới. Nhưng trong giai đoạn từ năm 2020 đến 2024, giá điện bán lẻ của Hoa Kỳ cũng tăng rất cao. Đặc biệt, năm 2022, theo báo cáo của Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ, giá điện đã tăng đến 13,1% và đến năm 2023 tăng thêm 5,8%.

Singapore cũng là một quốc gia trong khu vực dựa chủ yếu vào nguồn khí để cung ứng điện và năng lượng cho nhu cầu phát triển. Trong giai đoạn so sánh giữa đầu năm 2022 với năm 2020, giá điện đã tăng khoảng 42%.

Như vậy, từ khu vực châu Á, châu Âu rồi đến Hoa Kỳ, cách thức điều chỉnh giá rất linh hoạt. Chúng ta cũng biết rằng mô hình thị trường bán lẻ điện của Singapore là một thị trường cạnh tranh rất mạnh. Nhưng đúng vào giai đoạn khủng hoảng đó, đã có những công ty bán lẻ của Singapore xin dừng hoạt động, không bán điện và trả lại khách hàng cho công ty điện lực nhà nước là SP Power. Các công ty tư nhân này từ chối cung cấp dịch vụ vì giá đầu vào quá cao, không thể bán được theo các cam kết trong hợp đồng bán lẻ.

Thái Lan và Malaysia cũng bị ảnh hưởng rất lớn. Tại Malaysia, giá thành sản xuất điện tăng 45%, nhưng do họ cũng là nước sản xuất dầu khí và có những quy định của chính phủ để kìm giữ giá, nên giá bán lẻ chỉ tăng khoảng 10%. Thái Lan thì điều chỉnh giá bán lẻ bám sát theo giá nhiên liệu, cho nên khi giá nhiên liệu thay đổi, họ cũng đưa vào biểu giá nhưng có những kiểm soát nhất định. Cần nhắc lại là trong giá bán điện bán lẻ của Thái Lan, họ đã có khoản phí dự phòng hằng tháng. Đây là mô hình mà thị trường bán lẻ cạnh tranh của chúng ta rất muốn đi theo. Ngày hôm qua, Bộ Công Thương đã có cuộc họp về cơ cấu giá điện, chúng ta cũng mong muốn tách riêng phần giá công suất và phí dịch vụ hằng tháng ra khỏi phần giá điện năng.

Chúng ta thấy gần như các quốc gia đều phải có tác động của chính phủ để kìm giữ giá, sau đó sẽ bồi hoàn lại cho ngành điện. Tuy nhiên, kế hoạch này có thể gây ra lỗ rất lớn, và sau đó họ được phép thu hồi lại bằng cách tăng giá điện về sau.

Dẫn nguồn thống kê của các quốc gia trên thế giới, ông Sơn cho rằng điều đặc biệt châu Âu và Hoa Kỳ, tỉ trọng về chi phí ở trong giá thành bán điện ở các nước ở đây tối thiểu khoảng 20%, ở Đức có thể lên đến 40%, tức là họ tính rất rộng. Lý do chi phí cao là do đưa nhiều nguồn điện năng lượng tái tạo, nguồn điện sạch ở các quốc gia này vào, dẫn tới chi phí về truyền tải và phân phối tăng lên cao trong giá thành bán lẻ.

“Nghị quyết 70 vừa rồi yêu cầu phải thu hút cả đầu tư tư nhân trong phát triển các lưới điện truyền tải và phân phối. Chi phí chỉ 14% sẽ dẫn tới thách thức rất lớn trong thu hút nguồn vốn đầu tư tư nhân trong xây dựng các lưới truyền tải, phân phối, sự tham gia tư nhân trong thị trường bán lẻ trong tương lai, bởi nếu thấp như thế sẽ không có tư nhân nào làm nổi. Bộ Công Thương cũng đã có cân nhắc và xem xét trong câu chuyện điều chỉnh ở Nghị định 72 lần này”, ông Sơn nói.