Từng là đặc sản giá 2 triệu/kg, nay loài cá này lọt vào danh sách cấm khai thác khiến dân sành ăn tiếc hùi hụi

Hiện tại, trong tự nhiên, cá chìa vôi (Proteracanthus sarissophorus) chỉ còn được ghi nhận tại vùng sông Nhà Bè – nơi hợp lưu giữa sông Sài Gòn và sông Đồng Nai, còn được gọi là vùng nước “chè”, nơi pha trộn nước ngọt, lợ và mặn. Tại đây, chúng ẩn mình trong dòng nước chảy xiết. Môi trường sống khiến số lượng cá suy giảm liên tục do sự khai thác quá mức.

Cá chìa vôi mang vẻ ngoài độc đáo thân dày, hơi tròn, vảy ánh vàng, vây lưng phát triển thành đoạn xương cứng sắc “chìa vôi” nên có tên gọi đặc biệt. Hình dáng gợi liên tưởng đến cá điêu hồng, nhưng cá chìa vôi trội hơn bởi độ dày mình và màu vảy lấp lánh.

Cá chìa vôi khiến nhiều người liên tưởng tới cá diêu hồng. Ảnh minh họa

Loài cá này sinh sản cũng rất đặc biệt. Sau khi thụ tinh, cá cái sẽ chuyển trứng sang cá đực để ấp và nuôi đến khi nở. Mặc dù chưa được đánh giá chính thức trên Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), một số nguồn trong nước xếp loài này vào nhóm Near Threatened (NT) - sắp bị đe dọa. Theo FishBase, loài có khả năng phục hồi ở mức trung bình (thời gian nhân đôi từ 1,4–4,4 năm), nhưng vẫn bị đánh giá có độ tổn thương từ thấp đến trung bình.

Cá chìa vôi từng là món “hot” hiếm có trên thị trường, giá bán lẻ dao động 1,4–1,6 triệu đồng/kg, thậm chí lên đến 2 triệu đồng/kg khi khan hiếm; nhà hàng nhập hàng với giá khoảng 800 nghìn – 1 triệu đồng/kg. Món ăn từ cá chìa vôi nổi bật là cháo cá với thịt ngọt, săn chắc, không tanh; hay gỏi cá được trình bày tinh tế với các loại rau, nước chấm độc đáo, khiến thực khách nhớ mãi.

Bất chấp nỗ lực nhân giống, cá chìa vôi vẫn chưa được thương mại hóa hay nhân rộng một cách bài bản. Ảnh minh họa

Giới khoa học đã bắt đầu lên tiếng, đặc biệt tại Trung tâm Giống Hải sản miền Nam (thuộc Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 2). Từ sau năm 2006, trung tâm tiến hành bảo tồn nguồn gen, đến giai đoạn 2010 – 2015 đã đạt được một số thành công đáng chú ý trong kỹ thuật sinh sản nhân tạo. Ban đầu chỉ thu được vài trăm cá bột, đến năm 2012–2013 nâng lên hàng chục nghìn; đến cuối năm 2013, nhóm nghiên cứu đã tạo được cá giống dài 10 cm, sau 6 tháng đạt trọng lượng trung bình 75g với tỷ lệ sống 90%. Tuy vậy, đến hiện tại, các kết quả vẫn dừng ở mức nghiên cứu, chưa được thương mại hóa hay nhân rộng một cách bài bản.

Cá chìa vôi đã được đưa vào danh sách 21 loài thủy sản bị cấm khai thác theo Thông tư số 02/2006, hướng dẫn Nghị định 59 của Chính phủ. Dù vậy, tình trạng đánh bắt trái phép vẫn diễn ra, đặc biệt ở khu vực Nhà Bè – Cần Giờ, khiến loài cá này tiếp tục bị đe dọa.