PGS.TS Trần Đình Thiên: Không ai sinh ra đã biết làm đường sắt cao tốc, nếu không trao cơ hội cho DN Việt thì bao giờ họ mới tích lũy được kinh nghiệm

Đã đến lúc phải 'mở hết cỡ' cho doanh nghiệp tư nhân

Khu vực kinh tế tư nhân được kỳ vọng sẽ trở thành động lực tăng trưởng quan trọng nhất của nền kinh tế Việt Nam trong thập kỷ tới. Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị đã chính thức khẳng định điều đó, đánh dấu một bước ngoặt lớn về nhận thức và định hướng phát triển kinh tế tư nhân tại Việt Nam. Tuy nhiên, liệu khu vực này có đủ năng lực để gánh vác trọng trách lớn lao trong bối cảnh hiện tại, khi chính họ đang trải qua giai đoạn khó khăn nghiêm trọng nhất trong hơn 40 năm qua?

Tại Diễn đàn Kinh tế Việt Nam 2025 với chủ đề “Kinh tế tư nhân: Gỡ rào cản – Giao trọng trách”, chiều 5/6, PGS.TS Trần Đình Thiên – Ủy viên Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng, đã thẳng thắn nhìn nhận: “Khu vực tư nhân 40 năm nay chưa bao giờ yếu và khó như lúc này”. Đây chính là thách thức lớn không chỉ với khu vực tư nhân mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết đối với toàn bộ hệ thống chính trị, đặc biệt là vai trò của Đảng và Nhà nước trong việc cải cách thể chế, tháo gỡ rào cản cho kinh tế tư nhân phát triển.

Dù tỷ trọng đóng góp của khu vực tư nhân vào GDP đã tăng từ 40-41% lên trên 50% theo cách tính mới, thực tế phần lớn đóng góp này lại đến từ doanh nghiệp FDI với khoảng 22% GDP, trong khi doanh nghiệp nội địa chỉ chiếm khoảng 9-10%. Đa số doanh nghiệp nội địa hiện vẫn là các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa với năng lực cạnh tranh thấp, hạn chế về vốn, công nghệ và quản trị. Điều này khiến họ khó có thể trụ vững và cạnh tranh trong một nền kinh tế mở, nơi mà kim ngạch xuất nhập khẩu đã ngang bằng với quy mô GDP.

Cơ cấu xuất nhập khẩu cũng minh chứng rõ sự mất cân đối: Doanh nghiệp FDI chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, trong khi doanh nghiệp nội địa đang suy giảm. Tỷ lệ doanh nghiệp giải thể gần bằng số doanh nghiệp mới thành lập cho thấy môi trường kinh doanh vẫn còn nhiều rào cản và thiếu sự ổn định. Để cải thiện tình hình, doanh nghiệp cần được tiếp cận thuận lợi hơn với các nguồn lực thiết yếu như đất đai, tài chính, lao động có kỹ năng.

PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng, đến thời điểm hiện tại, không còn lý do gì để không "mở hết cỡ" cho khu vực kinh tế tư nhân.

Trong bối cảnh đó, việc Bộ Chính trị ban hành nghị quyết 68 với quan điểm coi khu vực tư nhân là lực lượng trung tâm của nền kinh tế là rất kịp thời và cần thiết. Nhưng chỉ có thể phát huy hiệu quả khi đi kèm với thay đổi đồng bộ về tư duy và thể chế. Nếu tư duy chính sách vẫn coi khu vực tư nhân là lực lượng ngoài hệ thống, thì sẽ không thể nào tạo ra sự phát triển thực chất.

"Đến thời điểm hiện tại, không còn lý do gì để không "mở hết cỡ" cho khu vực kinh tế tư nhân. Đồng thời cần mạnh dạn loại bỏ các hệ thống pháp lý, cơ chế chính sách cũ kỹ, lỗi thời và thiết lập một hệ thống mới, hiện đại, phù hợp với yêu cầu của khu vực tư nhân để họ có cơ hội vươn lên", ông Thiên nhấn mạnh.

'Không ai sinh ra đã biết làm đường sắt cao tốc'

PGS.TS Trần Đình Thiên cho hay, nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng ngay từ bước đầu đã bị loại khỏi cuộc chơi bởi những điều kiện và quy định khắt khe như yêu cầu kinh nghiệm, yêu cầu đã từng làm, yêu cầu mức vốn điều lệ cao và ổn định lâu dài, yêu cầu có tên tuổi trong danh sách... mà thực chất, những yêu cầu ấy lại chẳng mấy liên quan đến khả năng triển khai thực tế.

Ví dụ điển hình là dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam: Nếu cứ áp đặt tiêu chí “phải từng làm đường sắt mới được làm”, thì doanh nghiệp Việt Nam sẽ mãi bị bó chân, không bao giờ có cơ hội bước chân vào ngành công nghiệp trọng điểm này và phát triển bền vững.

Ông dẫn lại câu chuyện tại cuộc họp với các doanh nghiệp tư nhân mới đây, "sức nóng của vấn đề khiến Thủ tướng Phạm Minh Chính phải dành gần 10 phút tại diễn đàn để làm rõ: Cần phân biệt rõ ràng giữa nhà đầu tư và nhà thầu. Nhà đầu tư cần thể hiện năng lực tài chính, khả năng tổ chức quản trị và triển khai dự án, chứ không nhất thiết phải có kinh nghiệm làm công trình tương tự. Trong khi đó, nhà thầu mới phải có kinh nghiệm chuyên môn vì trực tiếp thực hiện công việc kỹ thuật.

"Nếu cứ yêu cầu nhà đầu tư Việt Nam phải từng làm đường sắt, xây metro thì làm sao chúng ta có được những “ông lớn” đủ năng lực dẫn dắt dự án quốc gia?", ông Thiên nêu vấn đề.

Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là rào cản thể chế. Tư duy cũ kỹ này khiến doanh nghiệp Việt bị giam cầm trong vai trò “thầu phụ”, làm nhỏ, làm vừa, còn các dự án lớn thuộc về doanh nghiệp nước ngoài, những người “đã có kinh nghiệm rồi”.

Chúng ta cần phải nhìn nhận lại rằng, cơ hội không tự nhiên mà có. Phải có một lần đầu tiên để trưởng thành. Không ai sinh ra đã biết làm đường sắt cao tốc. Nếu không trao cơ hội cho doanh nghiệp Việt, thì bao giờ họ mới tích lũy được kinh nghiệm?

"Hãy xem cách Trung Quốc họ làm: Họ giao những dự án lớn cho doanh nghiệp trong nước, cho phép họ hợp tác, liên danh với đối tác nước ngoài, nhưng trách nhiệm chính vẫn là của doanh nghiệp nội địa. Nhờ thế mà họ trưởng thành, vươn lên", ông Thiên dẫn chứng.

Chúng ta cũng có thể làm được điều đó. Nhưng phải thay đổi cách tiếp cận. Phải cải cách tư duy chính sách. Phải hiểu rằng, phát triển kinh tế tư nhân không chỉ là chuyện “gỡ khó” hay “tạo điều kiện”, mà là câu chuyện dành nguồn lực của đất nước này để doanh nghiệp Việt Nam lớn lên.

"Đây không phải là ưu đãi, không phải là xin cho. Đây là quyền được phát triển chính đáng của một khu vực kinh tế đang đóng góp hơn 40% GDP", PGS.TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh.